شاعر مرثیه‌سرای قرن سیزدهم. وی متخلص به جودی و معروف به جودی خراسانی یا عَنبرانی است و به اعتبار اینکه در دوران او، میرزا لقب عمومی شاعران بوده، میرزای جودی هم خوانده شده است (جودی، مقدمه ساعدی، ص ده؛ ریاضی، ص ۲۸۳). از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. همین قدر می‌دانیم که از مردم عنبران (روستایی در سه کیلومتری طرقبه مشهد) بوده، در جوانی به مشهد رفته و دکان قنادی باز کرده (گلشن آزادی، ص ۱۹۰) و از همین طریق معیشت خود را تأمین می‌کرده است.
قنادی و خانه جودی محل آمدوشد مرثیه‌خوانانی بود که برای شنیدن سروده‌های او جمع می‌شدند و از او تقاضا می‌کردند تا سروده‌های تازه‌اش را در اختیار آنان بگذارد (جودی، همان مقدمه، ص یازده).
جودی علاقه فراوانی به اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام و سرودن مرثیه برای آنان داشت. او هنگام خواندن این مرثیه‌ها گریه می‌کرد و دیگران را هم به گریستن دعوت می‌نمود (رجوع کنید به همانجا؛ مروّج‌الاسلام، ج ۱، ص ۱۵۴، پانویس ۱).
مرثیه‌های او در مردم خراسان شور و هیجانی به‌پا می‌کرد و کوچک و بزرگ آنها را می‌خواندند و از بر می‌کردند. مداحان اهل‌بیت نیز اشعار او را در مجالس حسینی می‌خواندند (جودی، همان مقدمه، ص دوازده). اشتغال جودی به مرثیه‌سرایی و عامه‌پسند بودن اشعارش باعث شد که فضلا و خواص به شعر او تمایلی نداشته باشند، چنان که عبدالجواد ادیب نیشابوری (متوفی ۱۳۴۴) در باره وی گفته است که شهرت مرثیه‌سرایی جودی، مقام ادبی او را تحت‌الشعاع قرار داده است (جودی، همان مقدمه، ص دوازده؛ ارمغان ، سال ۱۱، ش ۵، ص ۳۹۶).
رحلت
جودی با اینکه در روزگار خود در ردیف شاعران بزرگ بود، با قنادی روزگار می‌گذراند و برخلاف بسیاری از شاعران زمان خود، هرگز به مدح بزرگان و صاحب‌منصبان نپرداخت (جودی، همان مقدمه، ص یازده و نیز رجوع کنید به ص سیزده، شعر میرزاعباسعلی اختر طوسی). میرزاعباسعلی اخترطوسی (متوفی ۱۳۳۵)، یکی از دوستان و نزدیکان جودی، قطعه‌ای در مرثیه و مادّه‌تاریخ وفات او سروده و در ضمن آن به بعضی از احوال و اخلاق او اشاره کرده است (مروّج‌الاسلام، همانجا؛ جودی، همان مقدمه، ص سیزده؛ گلشن آزادی، همانجا).
مطابق با این قطعه، جودی در ۱۳۰۲ درگذشته است (جودی، مقدمه ساعدی، همانجا، مقدمه آصفی، ص بیست؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۹، قسم ۱، ص ۲۰۹؛ خراسانی، ص ۷۰۶). گلشن آزادی در صد سال شعر خراسان (ص ۱۹۱) و ریاضی در دانشوران خراسان (ص ۲۸۳)، با آنکه مصراع مادّه‌تاریخ را ذکر کرده‌اند، سال وفات جودی را ۱۳۰۱ نوشته‌اند، که اشتباه است. قبر جودی در حرم امام رضا علیه‌السلام در مقبره‌ای در صحن نو، نزدیک مقبره شیخ‌بهائی است (مُروّج‌الاسلام؛ جودی، مقدمه آصفی، همانجاها؛ خراسانی، همانجا).
دیوان جودی در حدود سه هزار بیت (شامل قصیده، مثنوی، مرثیه و نوحه‌های سینه‌زنی) است و بارها چاپ شده است (گلشن آزادی، ص۱۹۰). آقابزرگ طهرانی نیز از دیوان و مقتل فارسی جودی خراسانی یاد کرده (همانجا) و گفته است که او را نباید با جودی تبریزی، صاحب مراثی فارسی به‌نام الدر المنثور، اشتباه گرفت (ج ۵، ص ۲۸۶).
جودی غزلهای خوبی هم می‌سروده است (گلشن آزادی، ص ۱۹۲). قصاید او بیشتر در مدح پیامبر اسلام، امام حسین علیه‌السلام و میلاد امام علی علیه‌السلام و نیز عید غدیر است. قصیده هفت کوکب او در مدح و منقبت رسول اکرم، معروف است (رجوع کنید به جودی، ص ۶ـ۱۲، ۱۷ـ۲۰). گفتنی است که بیشتر قصاید مدحی او به رثای خاندان پیامبر ختم می‌شود. وی حتی در پایان قصایدی که به مناسبت میلاد حضرت علی و عید غدیر سروده، مرثیه‌سرایی کرده است (رجوع کنید به همان، ص ۱۸ـ۲۰).
جودی از شعرای پیش از خود، به‌ویژه سعدی و حافظ، تأثیر بسیاری پذیرفته است ( رجوع کنید به همان، مقدمه، ص هجده)، چنان که نخستین قصیده دیوان او، به نام «نخستین تجلی حق»، تقلیدی از قصیده معروف سعدی، با مطلع «ماه فروماند از جمال محمد»، به نظر می‌آید ( رجوع کنید به همان، ص ۳).
در بخشی از دیوان جودی به نام «از مدینه تا مدینه»، وقایع قیام حسین علیه‌السلام با زبان شعر لحظه به لحظه تصویر شده است ( رجوع کنید به همان، ص ۲۸۹ـ۵۳۵)، البته این بخش از حیث استنادات تاریخی ارزش چندانی ندارد و هدف شاعر بیشتر مرثیه‌سرایی و شرح صحنه‌های تأثرآور بوده است.
دیوان جودی، نخستین بار در ۱۲۹۹ به امر ناصرالدین‌شاه (حک: ۱۲۶۴ـ۱۳۱۳) و به‌همت میرزاسعیدخان مؤتمن‌الملک (نیابت تولیت آستان قدس) در چاپخانه سنگی آستان قدس، به خط میرزاشفیع اعتمادالتولیه، چاپ شد و در ۱۳۰۳ در مشهد تجدید چاپ گردید (گلشن آزادی، ص ۱۹۱). دیوان جودی در ۱۶۰ صفحه در ۱۳۱۰ در تهران به‌چاپ رسید (آقابزرگ طهرانی، ج ۹، قسم ۱، ص ۲۰۹). آصفی ( رجوع کنید به جودی، مقدمه، ص نوزده) از کامل‌ترین نسخه دیوان او، معروف به نسخه محمدرضا (متخلص به صفا و ملقب به سلطان‌الکتاب)، نام برده که در ۱۳۰۶ در تهران چاپ شده است.
منابع:
(۱) آقابزرگ طهرانی؛
(۲) ارمغان، سال ۱۱، ش ۵ (مرداد ۱۳۰۹)؛
(۳) عبدالجواد جودی، دیوان، چاپ مهدی آصفی، [تهران(۱۳۷۲ ش؛
(۴) محمدهاشم خراسانی، منتخب التواریخ، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، )بی‌تا.]؛
(۵) غلامرضا ریاضی، دانشوران خراسان، مشهد ۱۳۳۶ ش؛
(۶) علی‌اکبر گلشن آزادی، صد سال شعر خراسان، به‌کوشش احمد کمالپور، مشهد ۱۳۷۳ ش؛
(۷) علی‌اکبر مروّج الاسلام، کرامات رضویه: بیان حکایات کسانیکه متوسل بحضرت رضا صلوات‌اللّه علیه شده‌اند، مشهد ۱۳۷۰ـ۱۳۷۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۱
