زندگینامه شیخ برهان مسکین هروی

 از دانشمندان و عرفای اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم . درباره تاریخ تولد، وفات و شرح حال وی اطلاع چندانی در دست نیست . برهان مسکین در هرات می زیسته (نفیسی ، ج ۲، ص ۷۸۲) و عمری به تحصیل و تألیف و مجاهده نفس و تزکیه باطن گذرانده است . وی در تألیفاتش از خود با عنوان «مسکین » و «برهان المساکین » نام برده است (کتابخانه گنج بخش ، ۱۳۵۷ـ۱۳۶۱ ش ، ج ۴، ص ۲۳۸۱).معین الدّین محمّدبن محمّد فراهی (متوفی ۹۰۸ یا ۹۱۰ یا ۹۱۶)، مؤلف بحرالدّرر ، نیز با عنوان «مسکین » و «معین المسکین » از خود یاد کرده است (کتابخانه گنج بخش ، ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ ش ، ج ۱، ص ۳۵۷ـ۳۵۸، ج ۲، ص ۴، ۵۱۹،۵۲۴؛ فراهی ، ص دوازده ، ۲).

آغاز همه کتابهای این دو، بدون استثنا، با آیه کریمه «… رَبَّنآ آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحمَهً وَ هَیِّی لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَداً» (کهف : ۱۰) شروع می شود. شباهتهای بسیاری نیز در تألیفاتشان از نظر شیوه نگارش و موضوعات دیده می شود که احتمال یکی بودن آنها را در ذهن برمی انگیزد.

از برهان مسکین هشت اثر به جا مانده است که عبارت اند از:

ارشادالمسلمین (تألیف در ۹۱۴)، ترجمه و شرح العقائد نجم الدین عمربن محمد نسفی (متوفی ۵۳۷؛ منزوی ،ج ۲، ص ۱۱۴۲؛ کتابخانه ندوه العلماء، ص ۱۲۶)؛

انیس العابدین در عبادات ؛

انیس الواعظین ، چهل حدیث از رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم (نفیسی ، همانجا). معین المساکین فراهی نیز کتابی به نام روضه الواعظین دارد که شامل چهل حدیث است (آقابزرگ طهرانی ، ج ۱۱، ص ۳۰۵؛ منزوی ، ج ۴، ص ۲۳۵۳) که احتمال یکی بودن این دو اثر و مؤلف آن را تقویت می کند؛

اورادالاوقات ؛

خلاصه الاوراد ، گزیده ای از اوراد فی الایام والساعات مشتمل بر مقدمه و ۳۷ باب ، درباره آداب و سنن و احکام (کتابخانه گنج بخش ، ۱۳۵۷ـ ۱۳۶۱ ش ، ج ۴، ص ۲۳۸۱؛ منزوی ، ج ۳، ص ۱۴۲۹ـ۱۴۳۰)؛

روضه الاتقیا ( الاصفیاء ) فی ذکرالاولیا ؛

سراج المتعلمین در نحو؛

کنوز الاعمال (نفیسی ، ج ۲، ص ۷۸۲ـ۷۸۳؛ منزوی ، ج ۲، ص ۱۱۴۲)

منابع :

(۱) محمد محسن آقا بزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) معین الدین بن محمد فراهی ، تفسیر حدائق الحقائق : قسمت سوره یوسف ، چاپ سید جعفر سجادی ، تهران ۱۳۶۴ ش ؛
(۳) کتابخانه گنج بخش ، فهرست نسخه های خطی کتابخانه گنج بخش ، تألیف محمدحسین تسبیحی ، راولپندی ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ ش ؛
(۴) همان ، تألیف احمد منزوی ، اسلام آباد ۱۳۵۷ـ ۱۳۶۱ ش ؛
(۵) کتابخانه ندوه العلماء، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه ندوه العلماء لکهنو ، دهلی نو ۱۳۶۵ ش ؛
(۶) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ ۱۳۷۰ ش ؛
(۷) سعید نفیسی ، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم ، تهران ۱۳۶۳ ش .

دانشنامه جهان اسلام جلد ۳