ست‌الوزراء بنت عمربن اسع دبن منجّا، ، بانوى محدّثه اهل دمشق در قرن هفتم و هشتم. وى معروف به وزیره و کنیه‌اش ام‌عبداللّه بود (ابن‌حجر، ج ۲، ص ۱۲۹؛ ابن‌تغرى بردى، النجوم الزاهره، ج ۹، ص ۲۳۷). در سال ۶۲۴ متولد شد (ابن‌حجر، همانجا). پدرش، قاضى شمس‌الدین عمر (متوفى ۶۴۱)، مقام قضا را برعهده داشت و از علماى عصر خود و شیخ حنبلیان به شمار می‌آمد (درباره او رجوع کنید به ابن‌رجب، ج ۴، ص ۲۲۵؛ ابن‌طولون، ج ۲، ص۵۰۰).
اساتید
ست‌الوزراء در آغاز نزد پدرش تلمذ کرد و پس از آن مسند شافعى و صحیح بخارى را نزد ابوعبداللّه زبیدى فراگرفت (ابن‌حجر، همانجا). در منابع جز این مطلبى درباره استادان وى نیامده است، اما به‌نظر یوسف معتوق (ص ۲۰۲ـ۲۳۰)، با توجه به روش محدّثان در سماع حدیث از مشایخ فراوان، وى استادان دیگرى نیز داشته است.
شاگردان
ست‌الوزراء شاگردان بسیارى داشته است که از جملۀ آنان
ابوعبداللّه ذهبى،
ابن‌محب،
فخرالدین مصرى و
صلاح‌الدین علائى بودند (ابن‌تغرى بردى، المنهل الصافى، ج ۵، ص ۳۸۲ـ۳۸۳ نیز رجوع کنید به یوسف معتوق، ص ۲۰۵ـ۲۱۸، که فهرستى شامل بیش از نود نفر از شاگردان ست‌الوزراء را از منابع استخراج کرده است). وى را با القاب و اوصافى چون مسنده، دیّنه و صالحه ستوده‌اند (رجوع کنید به ابن‌رجب، ج ۴، ص ۴۶۹؛ابن‌تغرى ردى، المنهل الصافى، ج ۵، ص ۳۸۲).
ست‌الوزراء دو بار به حج رفت و چهار بار ازدواج کرد که آخرین همسرش نجم‌الدین عبدالرحمان شیرازى بود (ابن‌رجب، ج ۴، ص ۴۶۹؛
ابن‌تغرى بردى، المنهل الصافى، ج ۵، ص ۳۸۲). وى سفرهاى بسیارى داشت و دیگر محدّثان جهان اسلام براى شنیدن حدیث نزد او می‌آمدند (ابن‌تغرى بردى، النجوم الزاهره، ج ۹، ص ۲۳۷).
بیشتر شهرت وى به سبب روایت صحیح بخارى بود؛او بارها این کتاب را در دمشق و قاهره روایت کرد (ابن‌تغرى بردى، المنهل الصافى، ج ۵، ص ۳۸۲). صفدى (الوافى بالوفیات، ج ۱۵، ص ۱۱۷) او را آخرین کسى دانسته که مسند شافعى را روایت کرده است.
رحلت
ست‌العرب در ۷۱۶ در دمشق وفات یافت و در جامع مظفرى در قاسیون به خاک سپرده شد (ابن‌کثیر، ج ۱۴، ص۹۰؛ابن‌رجب، ج ۴، ص ۴۶۹؛ابن‌تغرى بردى، النجوم الزاهره، ج ۹، ص ۲۳۷).
منابع :
(۱) ابن‌تغرى بردى، النجوم الزاهره فى ملوک مصر و قاهره، مصر، بی‌تا؛
(۲) همو، المنهل الصافى و المستوفى بعد الوافى، چاپ نبیل محمد عبدالعزیز، ۱۹۹۸، بی‌جا؛
(۳) ابن‌حجر عسقلانى، الدرر الکامنه فى اعیان المائه الثامنه، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛
(۴) ابن‌رجب حنبلى، کتاب الذیل على طبقات الحنابله، بیروت، بی‌تا؛
(۵) محمدبن على ابن‌طولون، القلائد الجوهریه فى تاریخ الصالحیه، چاپ محمداحمد دهمان، تاریخ مقدمه، ۱۴۰۱؛
(۶) عمادالدین ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛
(۷) صلاح‌الدین صفدى، الوافى بالوفیات، چاپ احمد ارناؤوط و ترکى مصطفى، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰؛
(۸) صالح یوسف معتوق، جهودالمرأه فى روایه الحدیث، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۵