محدّث و مفسر قرن سوم. ابن ابى حاتِم (ج ۳، ص ۶۰۲) کنیه او را ابویحیى ذکر کرده است. تاریخ ولادت وى نامعلوم است و از احوال او اطلاع زیادى در دست نیست. خفّاف اهل نیشابور بود و در خراسان، عراق و حجاز به استماع حدیث پرداخت (سمعانى، ج ۲، ص ۳۸۸).
برخى از استادان وى عبارت اند از:
یحیى بن یحیى نیشابورى (متوفى ۲۲۶)،
محدّث؛ على بن جَعْد جَوهَرى*،
محدّث بغدادى؛
ابوبکر ابن ابىشَیبَه*،
محدّث، فقیه، مفسر و مورخ کوفى؛ و
اسحاق بن ابراهیم مشهور به ابن راهْوَیْه*، فقیه، محدّث و مفسر خراسانى (همانجا).
خفّاف در بغداد به نقل حدیث پرداخت و کسانى مانند ابن الشَّرْفى،
محدّث نیشابورى (متوفى ۳۲۵) و ابن مَخْلَد،
محدّث بغدادى (متوفى ۳۳۱) از وى حدیث نقل کرده اند (همانجا؛ خطیب بغدادى، ج ۹، ص ۴۷۹).
منابع رجالى بر مقام علمىِ ممتاز وى تصریح کرده اند. ابن ابى حاتم، که خود شاگرد خفّاف بوده وى را «ثقه» دانسته (همانجا) و حاکم نیشابورى (ص ۱۱۵) او را سرآمد عالمان عصر خویش معرفى کرده است. ذهبى (ج ۲، ص ۶۷۶) هم از وى با لقب «الحافظ الکبیر» یاد کرده و او را به همراه ابن ماجِه قزوینى (متوفى ۲۷۵) و تِرمِدى (متوفى ۲۷۹)، دو تن از صاحبانِ صِحاح سِتّه، در طبقه دهم مشایخ حدیثى قرار داده است (رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۶۲۸، ۶۳۳، ۶۳۶).
کتابى با عنوان التفسیرالکبیر به خفّاف نسبت داده شده است (سمعانى، همانجا)، اما درباره محتواى آن اطلاعى در دست نیست.
رحلت
خفّاف در ۲۸۶، در نیشابور درگذشت (خطیب بغدادى، ج ۹، ص ۴۸۰).
منابع :
(۱) ابن ابى حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت [.بى‌تا]؛
(۲) محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، تاریخ نیشابور، ترجمه محمدبن حسین خلیفه نیشابورى، چاپ محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران ۱۳۷۵ش؛
(۳) خطیب بغدادى؛
(۴) محمدبن احمد ذهبى، کتاب تذکرهالحفاظ، چاپ عبدالرحمانبن یحیى معلمى، ]مکه ۱۳۷۴[؛
(۵) سمعانى.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۶