محمودبن محمدبن احمد ملقب به جاراﷲ و مکنی به ابوالقاسم . مولد او به زمخشر، قریه ای به خوارزم به سال ۴۶۷ هَ . ق . بود. او فنون ادب را از ابونصر اصفهانی و ابومنصور خارئی و علی بن مظفر نیشابوری و جز آنان فراگرفت و یک پای وی در اثر خراج یا سرمازدگی بریده شده بود و به اعانت چوبی رفتن می توانست ، چند کرت به بغداد سفر کرد و چندی مجاورت کعبه گزید و از آن روی او را لقب جاراﷲ داده اند.
وفات وی به جرجانیه عاصمه ٔ خوارزم بسال ۵۳۸ هَ . ق . بود.
او راست :
تفسیر کشاف که در نوع خود بی نظیر است
و اساس البلاغه و ربیع الابرار.
او در اول به پیروی ابونصر اصفهانی طریقه ٔ اعتزال گزید و به آخر عمر به مذهب تشیع گرائید. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). از کبرای ائمه ٔ علم دین ، تفسیر، لغت ، نحو، ادب ، حدیث ، بیان و ازاکا برحنفیه است .
در علوم آثاری دارد که در عصر وی منحصر بفرد بودند…
او راست :
اطواق الذهب فی المواعظ و الخطب ،
اعجب العجب شرح لامیه العرب ،
الانموذج (در نحو)، الجبال و الامکنه و المیاه ،
الفائق فی غریب الحدیث ،
الکشاف عن حقائق التنزیل ،
الکلام النوابغ المفصل ، مقامات ،
مقدمه الادب ،
نوابغ الکلم . (از معجم المطبوعات ).
دیگر کتبی که از وی برشمرده اند از این قرارند:
مقدمه (معجم عربی و فارسی )،
مستقصی (در امثال ) روح المسائل ،
الرائض فی الفرائض ،
دیوان التمثل ،
رساله الناصحه، امالی ،
اساس البلاغه،
جواهر اللغه،
الزاجر للصغار عن معارضه الکبار و جز اینها.
(از اعلام زرکلی و کشف الظنون ) : مقدمه ٔ نحو زمخشری در دست داشت . (گلستان ).
رجوع به اعلام زرکلی ج ۳ ص ۱۰۱۷، سفرنامه ٔ ابن بطوطه ، وفیات الاعیان ، خاندان نوبختی اقبال ، تاریخ گزیده ، کلام شبلی ، عیون الاخبار، روضات الجنات ، لباب الالباب ، حبیب السیر، تتمه ٔ صوان الحکمه، شدالازار، البیان و التبیین ، تاریخ گزیده ، غزالی نامه ، تاریخ الخلفا، ضحی الاسلام ، فیه مافیه ، ابن خلکان ج ۲ ص ۱۹۷، عیون الانباء، کشف الظنون ، معجم المطبوعات ، سبک شناسی ، فرهنگ ایران باستان ، تاریخ سیستان ، تاریخ ادبیات ایران ، فهرست کتابخانه ٔ مدرسه ٔ عالی سپهسالار و فرهنگ فارسی معین ج ۵ شود.
لغت نامه دهخدا
