خِراش بن ابراهیم کوفى. از راویان امامى. نام او در بعضى نسخهها و روایات، خِداش ذکر شده است (رجوع کنید به بهبهانى، ص ۱۶۶؛ مامقانى، ج ۲۵، ص ۲۵۲ـ۲۵۳؛ شوشترى، ج ۴، ص۱۶۰ـ۱۶۱). او را در شمار اصحاب امام صادق علیهالسلام یاد کردهاند (رجوع کنید به برقى، ص ۴۵؛ طوسى، ۱۴۱۵، ص ۲۰۱).
بهبهانى (همانجا؛ نیز رجوع کنید به امین، ج ۶، ص ۳۰۷) احتمال داده که این فرد همان خراش راوى انسبن مالک باشد که با انس پیوند ولاء داشته است (براى روایات خراش از انس رجوع کنید به ابنعدى، ج ۳، ص ۷۵ـ۷۶؛ ابنبابویه، ۱۳۶۱ش، ص ۴۰۸ـ۴۱۱). اما فرد اخیر خراشبن عبداللّه نام دارد که حسنبن علىبن زکریا عدوى کذّاب و وضّاع حدیث (درباره او رجوع کنید به ابنعدى، ج ۲، ص ۳۳۸ـ۳۴۳؛ ابنغضائرى، ص ۵۴ـ۵۵) مدعى شده است که در سال ۲۲۲، در دوازده سالگىِ از خراش ۱۸۰ ساله حدیث شنیده است (ابنعدى، ج ۲، ص ۳۴۳).
درباره وثاقت یا عدم وثاقت خراش اختلاف هست. از رجالیان متقدم، کشى و نجاشى نامى از او نبرده و برقى (همانجا) و طوسى (همانجا) نیز درباره او سکوت کردهاند. اما برخى از رجالیان متأخر او را حسن دانستهاند (رجوع کنید به اردبیلى، ج ۱، ص ۲۹۴؛ مامقانى، ج ۲۵، ص ۲۵۴). ظاهرآ مضمون روایت خراش درباره قبله متحیر (رجوع کنید به ادامه مقاله)، دالّ بر امامى بودن او، و عمل اصحاب به آن نشانه اعتماد به او دانسته شده است، افزون بر اینکه در طریق این روایت، عبداللّهبن مغیره از اصحاب اجماع نیز هست (بهبهانى، همانجا؛ جاپلقى بروجردى، ج ۱، ص ۴۵۳).
روایات اندکى از او نقل شده است. خراش از زراره و ابوبصیر حدیث شنیده (خویى، ج ۷، ص ۴۵ـ۴۶) و اسماعیلبن عَبّاد قصرى از خراش روایت کرده است (اردبیلى؛ خویى، همانجاها؛ قس بهبهانى؛ جاپلقى بروجردى، همانجاها که به خطا عبداللّهبن مغیره را راوى وى دانستهاند). مشهورترین روایتى که از خراش نقل شده حکم نماز متحیر است که از امام صادق علیهالسلام نقل مىکند که در صورت تاریکى یا ابرى بودن آسمان، اگر قبله قابل تشخیص نباشد، باید به چهار طرف نماز خواند (طوسى، ۱۴۰۱، ج ۲، ص ۴۵).
شیخطوسى با استناد به همین روایت، به وجوب نماز خواندن به چهار طرف حکم کرده و روایات متعارض (رجوع کنید به کلینى، ج ۳، ص ۲۸۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا) را ناظر به حال اضطرار دانسته است (رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، ج ۲، ص ۴۶؛ همو، ۱۳۸۷، ج ۱، ص۸۰؛ همو، ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۳۰۲؛ براى فتواى دیگر فقهاى شیعه رجوع کنید به علامه حلّى، ج ۲، ص ۶۷؛ شیخبهائى، ص۶۴۰ـ۶۴۱).
در مقابل، برخى با استناد به آیه ۱۱۵ سوره بقره و روایات متعارض مذکور، نماز خواندن به یک جهت را کافى دانستهاند (رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص ۲۷۶؛ علامه حلّى، همانجا؛ موسوى عاملى، ج ۳، ص ۱۳۶؛ نیز رجوع کنید به مجلسى، ج ۸۱، ص ۲۸ـ۲۹، پانویس ۱؛ براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به قبله/ قبلهیابى*).
منابع :
(۱) ابنبابویه، کتاب مَن لایَحضُرهُ الفقیه، چاپ علىاکبر غفارى، قم ۱۴۰۴؛
(۲) همو، معانىالاخبار، چاپ علىاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛
(۳) ابنعدى، الکامل فى ضعفاء الرجال، چاپ یحیى مختار غزّاوى، بیروت ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸؛
(۴) ابنغضائرى، الرجائل لابن الغضائرى، چاپ محمدرضا حسینى جلالى، قم ۱۴۲۲؛
(۵) محمدبن على اردبیلى، جامعالرواه و ازاحه الاشتباهات عنالطرق و الاسناد، قم: مکتبهالمحمدى، [.بىتا]؛
(۶) امین؛
(۷) احمدبن محمد برقى، کتابالرجال، در ابنداوود حلّى، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش؛
(۸) محمدباقربن محمداکمل بهبهانى، تعلیقه وحید البهبهانى على منهجالمقال، ]بىجا: بىنا، بىتا.[؛
(۹) علىاصغربن محمدشفیع جاپلقى بروجردى، طرائفالمقال فى معرفه طبقات الرجال، چاپ مهدى رجایى، قم ۱۴۱۰؛
(۱۰) خویى؛
(۱۱) شوشترى؛
(۱۲) محمدبن حسین شیخبهائى، الحبل المتین فى احکام احکامالدّین، بیروت۱۴۲۰/ ۲۰۰۰؛
(۱۳) محمدبن حسن طوسى، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۴) همو، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛
(۱۵) همو، کتاب الخلاف، چاپ محمدمهدى نجف، جواد شهرستانى و على خراسانى کاظمى، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷؛
(۱۶) همو، المبسوط فى فقه الامامیه، ج ۱، چاپ محمدتقى کشفى، تهران ۱۳۸۷؛
(۱۷) حسنبن یوسف علامه حلّى، مختلفالشیعه فى احکام الشریعه، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۲۰؛
(۱۸) محمدبن یعقوب کلینى، الکافى، چاپ علىاکبر غفارى، بیروت ۱۴۰۱؛
(۱۹) عبداللّه مامقانى، تنقیحالمقال فى علم الرجال، چاپ محیىالدین مامقانى، قم ۱۴۲۳ـ؛
(۲۰) مجلسى؛
(۲۱) محمدبن على موسوى عاملى، مدارکالاحکام فى شرح شرائعالاسلام، قم ۱۴۱۰٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۶