على بن احمد واحدى متوفاى سال ۴۶۸ هجرى از علماى بزرگ قرن پنجم به شمار مىآید. حرکت فرهنگى و علمى در قرن پنجم در نیشاپور، دوران طلایى خود را مىگذراند، در حدیث، فقه، تفسیر و رشته هاى علوم دیگر، علماى بزرگى پرورش یافتند، در حرکت تفسیرى، اهل حدیث و اشاعره، معتزله و شیعه، مفسران بزرگى چون ثعلبى، طوسى و طبرسى و دیگران، تربیت شده تفاسیر مهمى را نگاشتند، حتى، علماى صوفى مسلک و باطنى نیز تفاسیر مهمى مانند حقایق التفسیر ابو عبد الرحمن سلمى و لطائف الاشارات قشیرى را در این قرن ارائه دادند. پرورش واحدى در این شرایط از او انسانى محدث، فقیه، ادیب، شاعر، متکلم و مفسر ساخته بود، که توانست میان علماى برجسته، سرآمد زمان خود گردد.
هر یک از علوم خود را از اساتید فن اخذ نموده بود، فقه، حدیث، ادب، و…، تفسیر را نزد ثعلبى مفسر مشهور، فرا گرفته بود.
تألیفات
در تفسیر حداقل سه دوره البسیط در ۱۶ مجلد، الوسیط در ۴ مجلد و الوجیز فى تفسیر القرآن در یک مجلد نگاشته است که بعنوان تفسیر واحدى مشهور شده، یک نسخه خطى از تفسیر وجیز در کتابخانه مدرسه شهید مطهرى تهران به شماره ۲۰۶۲ موجود است. فخر رازى نیز استفاده قابل توجهى از تفسیر واحدى نموده است.
از دیگر تألیفات قرآنى واحدى مىتوان از:
- جامع البیان فى تفسیر القرآن،
- الحاوى لجمیع المعانى( احتمال دارد در بردارنده مجموعه سه تفسیر وى باشد)،
- مقاتل القرآن( تا پایان قرن هشتم موجود بوده است)،
- مختصر فى علم فضائل القرآن،
- رساله فى شرف علم التفسیر( نسخه خطى این رساله در دار الکتب المصریه موجود است.)،
- نفى التحریف عن القرآن الشریف،
- معانى التفسیر،
- مسند التفسیر،
نام برد.
از میان تألیفات قرآنى ایشان، فقط اسباب النزول به شکل چاپى موجود مىباشد.
الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز( واحدى)// صفوان عدنان داوودى