یکی از همسران پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم. نام اصلی وی بَرَّه بود (به‌معنای حلقه در بینی، و در باره زن، کنایه از زن زیبایی است که همسر خود را در بند خود می‌آورد) که پیامبر اکرم بعد از ازدواج با او، به‌سبب ناخوشایند داشتن این نام، آن را به جویریه (مصغّر جاریه) تغییر دادند (واقدی، ج ۱، ص ۴۱۲؛ ابن‌سعد، ج ۸، ص ۱۱۸ـ ۱۱۹).او نیز همچون دیگر همسران پیامبر ملقب به اُمّ المؤمنین بود و چون به قبیله بنی مُصْطَلَق *، از منطقه خُزاعَه، تعلق داشت نسبتهای مصطلقیه و خزاعیه را برای وی ذکر کرده‌اند (رجوع کنید به سمعانی، ج ۵، ص ۳۱۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۷، ص ۵۶۵).
بنا بر گزارش واقدی (ج ۱، ص ۴۰۴ـ۴۱۲) و ابن‌سعد (ج ۲، ص ۶۳ـ۶۴، ج ۸، ص ۱۱۶ ـ۱۱۷)، او دختر حارث‌بن ابی‌ضرار، رئیس قبیله بنی‌مصطلق، بود و در غزوه بنی‌مصطلق که همسرش کشته شد و خودش به اسارت در آمد، از رسول‌اکرم درخواست کمک کرد، پیامبر وی را خرید و آزاد کرد، اما جویریه پس از آزادی، به پیشنهاد پیامبر، به عقد حضرت در آمد.
پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به عنوان مهریه او، چهل تن را آزاد کردند و به روایتی، مسلمانان در تأسی به پیامبر، همگی اسیران این جنگ را آزاد کردند. با توجه به این گفته جویریه، که وی هنگام ازدواج با پیامبر بیست ساله بوده (ابن‌سعد، ج ۸، ص ۱۲۰)، تاریخ تولد او دو سال قبل از بعثت پیامبر (پانزده سال قبل از هجرت) بوده است.
نام جویریه در سلسله سند برخی روایات آمده است (برای نمونه رجوع کنید به بخاری، ج ۲، ص ۲۴۸؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج ۷، ص ۵۶۶ـ۵۶۷). از جمله راویان او، عبداللّه‌بن عباس (متوفی ح ۷۰) و مجاهدبن جَبر مکی (متوفی ۱۰۴) بودند (مزّی، ج ۳۵، ص ۱۴۶).
در برخی اخبار در سبب نزول آیه ۵۱ سوره احزاب، که پیامبر را در طلاق همسرانش مخیر کرده، جویریه یکی از آن همسران پیامبر ذکر شده است که پس از نزول این آیه، پیامبر از آنان کناره‌گیری نمود (رجوع کنید به طبری؛ طبرسی، ذیل آیه).
جویریه در سال ۵۶، در زمان خلافت معاویه (حک: ۴۱ـ۶۰)، در مدینه درگذشت و مروان بن حکم، والی آنجا، بر جنازه او نماز خواند (ابن‌سعد، همانجا؛ قس ابن‌عساکر، ج ۳، ص ۲۱۹ در ۶۰، ص ۲۲۰ در ۶۵).
منابع:
(۱) ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛
(۲) ابن‌سعد (بیروت)؛
(۳) ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛
(۴) محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، [چاپ محمد ذهنی افندی]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
(۵) سمعانی؛
(۶) طبرسی؛
(۷) طبری، جامع؛
(۸) یوسف‌بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛
(۹) محمدبن عمر واقدی، کتاب المغازی للواقدی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۱