بَطَلْیَوْسی ، ابوبکر عاصم بن ایّوب ، ادیب ، لغوی و نحوی سده پنجم / یازدهم . وی منسوب است به بطلیوس شهری بزرگ در اندلس ، از توابع مارده بر ساحل رود آنه در غرب قُرطُبه . از تاریخ تولّد و دوران کودکی او اطّلاعی در دست نیست و در تاریخ درگذشت وی نیز اختلاف است . ابن بشکوال ، قدیمترین مآخذ، فوت وی را در ۴۹۴ ذکر کرده (ج ۲، ص ۴۵۱) و منابع دیگر نیز گفته وی را تأیید کرده اند ( رجوع کنید به صفدی ، ج ۱۶، ص ۵۶۳؛سیوطی ، ج ۲، ص ۲۴؛زرکلی ، ج ۳، ص ۲۴۸).
استادان
بطلیوسی شاگرد استادانی چون :
ابوبکر محمّدبن غُراب ،
ابوعمر سَفاقِسی و
ابومحمد مکّی بن ابی طالب مُقری بوده و آرای ایشان را در آثار خود نقل کرده است (ابن بشکوال ؛صفدی ؛سیوطی ؛زرکلی ،همانجاها)؛و ادیب برجسته اندلسی ،ابومحمد عبدالله بن محمدبن سید بطلیوسی شاگرد او بوده ؛و این دلیلی بر عظمت شخصیت ابوبکر بطلیوسی است ( رجوع کنید به ابن بشکوال ، همانجا؛عبداللّه بطلیوسی ، ج ۱، ص ۷).
آثار
ابن بشکوال هم خود، و هم از قول ابومحمدبن سیّد، شخصیت بطلیوسی را ستوده و گزارشهای ادبی و روایتهای او را موثّق و معتبر شمرده است (ابن بشکوال ، همانجا). از عناوین آثار بطلیوسی چنین برمی آید که در نقد و تفسیر اشعار دوره جاهلی تبحّر داشته است ( رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج ۲، ستون ۱۰۴۱، ۱۷۴۰؛سرکیس ، ج ۱، ص ۵۶۹).
کتابهای او اینهاست :
شرح دیوان إمری الْقَیْس ؛
شرح المُعلَّقات السَّبع ؛
و شرح دواوین الشُّعَراء آلسِّتَه الجاهلیین (برای نسخه های خطی آن رجوع کنید به حاجی خلیفه ؛سرکیس ، همانجاها؛بغدادی ، ج ۱، ستون ۴۳۵؛زرکلی ، همانجا).
منابع :
(۱) ابن بشکوال ، کتاب الصّله ، قاهره ۱۹۶۶؛
(۲) عبدالله بن محمد بطلیوسی ، الاقتضاب فی شرح أدب الکتّاب ، چاپ مصطفی سقا و حامد عبدالمجید، مصر ۱۹۸۱-۱۹۸۳؛
(۳) اسماعیل بغدادی ، هدیه العارفین ، ج ۱، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰؛
(۴) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰؛
(۵) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت ۱۹۸۶؛
(۶) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیّه والمعربه ، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰؛
(۷) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّحاه ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ،مصر ۱۳۸۴؛
خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج ۱۶، چاپ وداد قاضی ، ویسبادن ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳