ابوالفرج یا ابوالفتح محمدبن ابی یعقوب اسحاق الندیم . مولد او بگفته ابن ابی اصیبعه در کتاب طبقات الاطباء بغداد است و وفاتش بقول ابن نجار در ذیل تاریخ بغداد چهارشنبه بیستم شعبان ۳۸۵ ه’ ۳۹ . ق. باشد. از سوء حظ از حیات او چیزی در دست نیست .
یاقوت در معجم الادبا گوید: بعید نیست که ابن الندیم نیز مانند بسی بزرگان عصر خویش وراق و کتابفروش بوده است و نیز گوید او مذهب شیعی معتزلی داشت
آثار
و از تصنیفات او الفهرست و
کتاب تشبیهات است انتهی .
از چند جای الفهرست من جمله در ترجمه مرزبانی برمی آید که کتاب الفهرست رادر ۳۷۷ بپایان رسانیده است ولیکن محتمل است که مدتی پس از این تاریخ نیز ابن الندیم حیات داشته و منقصت های کتاب را بمرور رفع میکرده است چه در ترجمه ابن جنخی تاریخ ۳۹۲ و در ترجمه مرزبانی تاریخ ۳۸۸ و در ترجمه ابن نباته تمیمی تاریخ ۴۰۰ دیده میشود.
لکن هیچیک از این ها زنده بودن او را در این سنوات اثبات نمی کند چه خود او در کتاب خویش از اهل خبر تمنا میکند واجازه میدهد که نقیصه های کتاب او را مرتفع کنند (و زعم بعض الیزیدیخه ان خ له ُ للحسن بن علی نحوا من مائهکتاب و لَم نرها فَان رای ناظر فی کتابنا شیئاً مِنها الحقها بموضعا).
از تاریخ ولادت او نیز در هیچ جاجز طبقات الاطبا سندی به دست نیست فقط در الفهرست درترجمه صفوانی گوید در ۳۴۶ او را دیدم و در ترجمه بردعی می آورد که در ۳۴۰ بصحبت او رسیدم و با او موانست داشتم و کتاب الفهرست ابن الندیم گنجینه ای است شامل تمام کتب مولفه و منقوله عالم اسلامی تا اواخر قرن چهارم هجری در هر علم و در هر فن و شرح حال مولفین و نقله و بسی فوائد دیگر چون تفصیل ادیان و مذاهب سالفین و ملل و نحل گذشته .
و اصحاب رجال بعد از ابن الندیم مانند ابن ابی اصیبعه در طبقات الاطبا و قفطی در تاریخ الحکماء همگی روشنی از این نور و قبس از این طور برده اند تا آنجا که میتوان گفت تاریخ الحکماء قفطی جز تطویلی ممل خ از جزئی از این کتاب نیست . و بزرگترین فائده این کتاب در زنده ماندن نام آن کتب است که طوارق حدثان و صروف ملوان و بالاخص نهب و هدم و خرق و حرق ملاعین مغول شیرازه های آن بگسسته و صحائف آنرا با غسلین دوزخ توحش از صفحه روزگار بشسته است .
لغت نامه دهخدا
