ابوالفتح ، علی بن محمّد از شاعران و منشیان معروف قرن چهارم . در بُست * متولّد شد. همانجا حدیث و فقه و ادب آموخت . شاگرد ابن حِبّان محدّث بود و محدّثی دیگر به نام خطّابی (متوفی ۳۸۸) با او دوستی داشت . پیرو مذهب شافعی بود و در جوانی کاتب بایْتوز، امیر بست گردید و چون در ۳۶۷ شهر به دست سبکتگین افتاد شاعر نیز به امیر فاتح پیوست ( د. اسلام ، ذیل «بستی »؛ سزگین ، ج ۲، جزء ۴، ص ۲۵۴).
بستی قبلاً نیز از نویسندگان دولت سامانی بود و بعدها در دستگاه یمین الدوله محمود نیز خدمت کرد و در ۴۰۰ یا ۴۰۱، در شهر اوزجند، در حالی که مورد بی مهری محمود واقع شده بود، تبعیدی وار درگذشت ( د. اسلام ، ذیل «بستی »؛ زرکلی ، ج ۴، ص ۳۲۶).
ثعالبی در یتیمه الدّهر او را بسیار ستوده و در تجنیس ، صاحب طریقه مخصوص دانسته است (ج ۴، ص ۳۴۵). در مقام ادبی او این بس که صاحب خزانه الخیال وی را همطراز ابواسحاق صابی شمرده و معتقد است که هر کس خواهد که بر گنجینه های جناس راه یابد، ناگزیر باید در رسائل ابواسحاق صابی و اشعار ابوالفتح بستی تتبّع کند (جزایری شیرازی ، ص ۲۸۱).
دیوان اشعار بستی در ۱۲۹۴، در بیروت به چاپ رسیده است ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «بستی »). معروفترین قصیده او نونیه ای است به نام «عنوان الحِکَم » که جنبه تعلیمی دارد و در تعداد ابیات آن اختلاف است ( د. اسلام ، ذیل «بستی »؛ دمیری ، ج ۱، ص ۱۷۲ـ۱۷۳: ۵۶ بیت ؛ نامه دانشوران ناصری ، ج ۴، ص ۱۹۴ـ۱۹۵ : ۳۹ بیت ؛ هاشمی ، ج ۲، ص ۴۳۰ـ۴۳۱ : ۳۷ بیت ).
بدر جاجرمی * این قصیده را به زبان فارسی به نظم کشیده است (مدرّس تبریزی ، ج ۱، ص ۲۶۳ـ۲۶۴). بستی به فارسی نیز اشعاری دارد. ثعالبی در معرّفی بستی ، به وصف ویژگی شعرش پرداخته و بعضی ابیات او را در حدّ اعجاب دانسته است (ج ۴، ص ۳۴۵ـ۳۸۲).
وی با بستی دوست بود و به ترغیب بستی کتاب اَحْسَنُ ما سَمِعْتُ را تألیف کرد ( د. اسلام ، ذیل «بستی »). مضمونهای شعری بستی عبارت است از : غزل و باده ، ادبیات ، طبیّات و فلسفه ، نجوم ، مدح ، اخوانیات ، شکوی ‘، ذمّ و هجا، شَیب و کِبَر (جوانی و پیری )، امثال و نوادر و حکم (ثعالبی ، همانجا). شرح احوال و معرفی آثار او را دکتر محمد مرسی الخولی تحت عنوان ابوالفتح البستی حیاته و شعره به چاپ رسانده است .
منابع :
(۱) عبدالملک بن محمد ثعالبی ، یتیمه الدهر ، چاپ مفید محمد قمیحه ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) محمد مؤمن بن محمد قاسم جزایری شیرازی ، خزانه الخیال ، قم ۱۳۹۳؛
(۳) محمد مرسی الخولی ، ابوالفتح البُستی ، حیاته و شعره ، بیروت ۱۹۸۰؛محمدبن موسی دمیری ،
(۴) حیاه الحیوان الکبری ‘ ، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۳؛
(۵) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت ۱۹۸۶؛
(۶) فؤاد سزگین ، تاریخ التراث العربی ، ج ۲، جزء ۴، نقله الی العربیه عرفه مصطفی ، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۷) محمدعلی مدرّس تبریزی ، ریحانه الادب ، تهران ۱۳۶۹ ش ؛
(۸) نامه دانشوران ناصری ، قم ( تاریخ مقدمه ۱۳۳۸ ش ) ؛
(۹) احمد هاشمی ، جواهرالادب فی ادبیات و انشاء لغه العرب ، مصر ۱۳۸۴/۱۹۶۴؛
EI 2 , s.v. “Al-Bust ” (by J. W. Fدck).
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳