میرمحمدحسین، فقیه و مؤلف مشهور امامى قرن دوازدهم. زمان و محل تولد او معلوم نیست. پدرش میرمحمدصالح خاتون آبادى* از عالمان مشهور اصفهان بود.
اساتید
محمدحسین علوم گوناگون اسلامى را نزد جدّ مادریش محمدباقر مجلسى (متوفى ۱۱۱۰)،
جد پدریش عبدالواسع (متوفى اواخر قرن یازدهم)،
پدرش محمدصالح (متوفى ۱۱۲۶)،
آقاجمال الدین خوانسارى* (متوفى ۱۱۲۲)،
محمدبن عبدالفتاح سراب تنکابنى* (متوفى ۱۱۲۴)،
سلیمانبن عبداللّه ماحوزى (متوفى ۱۱۲۱)،
سیدعلى خان بن احمد دشتکى مدنى (متوفى ۱۱۲۰)،
شاه محمدبن محمد دارابى شیرازى (متوفى ۱۱۳۰) و
ابوالحسن شریف بن محمدطاهر فتونى* (متوفى ۱۱۳۸ یا ۱۱۳۹) آموخت یا از آنان حدیث شنید و اجازه روایت گرفت.
شاگردان
کسانى چون فرزندش میرعبدالباقى (متوفى ۱۲۰۷؛ درباره او رجوع کنید به خاتونآبادى*، خاندان)،
زین الدین على خوانسارى (متوفى ۱۱۶۷)،
محمدبن محمدزمان کاشانى (متوفى بعد از ۱۱۷۲)،
سیدعبداللّه بن نورالدین جزایرى* (متوفى ۱۱۷۳)،
سیدصدرالدین محمدبن محمدباقر رضوى قمى،
احمدبن محمدمهدى بن محمدمؤمن خاتون آبادى و
محمدمهدى بن رضى الدین هرندى (متوفى ۱۱۸۰) نیز نزد او درس خواندند یا از وى حدیث شنیدند و اجازه روایت گرفتند (رجوع کنید به خاتون آبادى، مناقب الفضلاء؛ همو، احوالالعلماء، گ (۲۸۸ـ ۲۹۰)؛ آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۱، ص ۱۸۵؛ موسوعه طبقاتالفقهاء، ج ۱۲، ص ۳۶۴ـ۳۶۵؛ حسینىاشکورى، ص ۹۳).
خاتون آبادى پس از پدرش، امام جمعه اصفهان شد (حبیب آبادى، ج ۲، ص ۳۱۸ـ۳۱۹؛ قس خوانسارى، ج ۲، ص ۳۶۱ که وى را امام جمعه اصفهان پس از محمدتقى الماسى دانسته است) و در اواخر عمر، منصب شیخ الاسلامى اصفهان را برعهده گرفت.
پس از هجوم محمود افغان به اصفهان در زمان شاه سلطان حسین (حک : ۱۱۰۵ـ۱۱۳۵) و سقوط سلسله صفویان، افغانها خاتون آبادى را که وزیر مریم بیگم (عمه شاه) بود، بسیار شکنجه کردند تا اموالش را بگیرند. این حادثه در روحیه او تأثیر بسیار گذاشت و به گفته خود او، سبب توجه بیشتر وى به مسائل اخروى شد.
او سپس به خاتون آباد (در اطراف اصفهان) رفت و به عبادت مشغول شد، ولى همچنان مرجع دینى مردم بود (رجوع کنید به خاتونآبادى، مناقبالفضلاء، ص ۴۶۵ـ۴۶۷؛ قزوینى، ص ۱۲۶؛ آقابزرگ طهرانى، ۱۳۷۲ش، ص ۱۹۸). خاتون آبادى خواسته نادرشاه افشار (حک : ۱۱۴۸ـ۱۱۶۰) را مبنى بر فتوادادن به کفر عثمانیها که خواسته بودند، ایران به حوزه خلافت آنها ملحق شود، نپذیرفت (نورى، ص ۱۴۹).
رحلت
میرمحمدحسین در ۱۱۵۱ درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد (آقابزرگ طهرانى، ۱۳۳۷ش، ص ۱۵۴؛ کشمیرى، ص ۲۱۱).
آثار
خاتون آبادى در علوم عقلى، حکمت، ادبیات و فقه و حدیث تبحر بسیار داشت (آقااحمد کرمانشاهى، ج ۱، ص ۹۶؛ خوانسارى، ج ۲، ص۳۶۰). قزوینى (ص ۱۲۵ـ۱۲۶) وى را با تعابیرى چون رئیس شیعه و عالم بىنظیر یاد کرده و زهد و قوّت نفس او را ستوده است.
آثار خاتونآبادى بسیار متنوع است.
در فقه و اصول آثارى چون:
مُنیهالمُرید،
شرح الرَوْضَهالبَهِیَّه اثر فقهى شهیدثانى و حاشیهاى بر آن،
حاشیه بر مَعالِمالاصول اثر حسنبن زینالدین در اصول فقه و رساله هاى گوناگون دارد و
در کلام،
النَّجْم الثاقِب فى اثبات الواجب،
رساله البِداء و حاشیه بر شرح تجریدالاعتقاد قوشچى را نوشته است.
مناقبالفُضلاء فى ریاض العلماء یا رجالِ میرمحمدحسین که اجازه مبسوط او به زین الدین على خوانسارى است و
مقاله فى اسماء مَن اِستبصر مِنْ علماء العامه از دیگر تألیفات اوست. در این اثر، تشیع عبدالرحمان جامى مطرح شده است (رجوع کنید به خاتونآبادى، مناقبالفضلاء، ص ۵۰۷ـ ۵۰۸؛ آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۶، ص ۹۴، ۱۱۴، ۲۰۶، ج۱۰، ص۱۱۲، ج۱۲، ص۴۵، ج۱۳، ص ۲۹۳، ج ۲۱، ص ۳۹۶، ج۲۲، ص ۳۳۳، ج ۲۳، ص ۲۰۹).
دیگر آثار مهم او که حوزه هایى چون اخلاق، ادعیه و زیارات را دربرمى گیرد،
عبارت اند از:
کلمه التقوى یا لباس التقوى درباره غیبت،
الالواح السماویه فى اختیارات ایام الاسبوع و السِنه،
خزائن الجواهر،
سَبع المَثانى،
وسیله النجاح،
مفتاح الفرج،
نوروزیه و
مجموعه الرسائل الکثیره (رجوع کنید به خاتونآبادى، همانجا؛ آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۳۰۱، ج ۷، ص ۱۵۴، ج۱۰، ص ۲۵۴، ج ۱۲، ص ۱۲۹ـ ۱۳۰، ج ۲۱، ص ۳۳۸، ج ۲۴، ص ۳۸۳، ج ۲۵، ص ۸۵). وى رسالهاى با عنوان احوال العلماء من اقارب المؤلف نیز نگاشته است.
منابع:
(۱) آقا احمد کرمانشاهى، مرآتالاحوال جهاننما: سفرنامه، قم ۱۳۷۳ش؛
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانى، الذریعه الى تصانیف الشیعه، چاپ علىنقى منزوى و احمد منزوى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۳) همو، طبقات اعلامالشیعه: الکواکب المنتشره فىالقرن الثانى بعد العشره، چاپ علىنقى منزوى، تهران ۱۳۷۲ش؛
(۴) همو، مُصَفَّى المَقال فى مُصَنِّفى علمالرجال، چاپ احمد منزوى، تهران ۱۳۳۷ش؛
(۵) محمدعلى حبیبآبادى، مکارم الآثار، ج ۲، اصفهان ۱۳۴۲ش؛
(۶) احمد حسینىاشکورى، تلامذهالعلامه المجلسى و المجازونمنه، چاپ محمود مرعشى، قم ۱۴۱۰؛
(۷) محمدحسینبن محمدصالح خاتونآبادى، احوال العلماء مناقارب المؤلف، نسخه خطى کتابخانه (ش ۱) مجلس شوراى اسلامى، ش ۷/۵۵۰۱؛
(۸) همو، مناقب الفضلاء، چاپ جویا جهانبخش، در میراث حدیث شیعه، دفتر ۴، چاپ مهدى مهریزى و على صدرایى خویى، قم: مرکز تحقیقات دارالحدیث، ۱۳۷۸ش؛
(۹) خوانسارى؛
(۱۰) عبدالنبىبن محمدتقى قزوینى، تتمیم املالآمل، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۷؛
(۱۱) محمدعلىبن صادقعلى کشمیرى، کتاب نجومالسماء فى تراجمالعلماء، قم ?( ۱۳۹۴)؛
(۱۲) موسوعه طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانى، قم: مؤسسه الامامالصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴؛
(۱۳) حسینبن محمدتقى نورى، فیض قدسى: زندگینامه علامه محمدباقر مجلسى (۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ه .ق)، ترجمه جعفر نبوى، تهران ۱۳۷۴ش.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۴
