فقیه ، محدّث و رجالی امامی قرن سیزدهم . در روستای جاپَلَق (در حوالی بروجرد) به دنیا آمد. تاریخ تولد او معلوم نیست . نام پدرش علی اکبر بود. نسب جاپلقی به سیدنظام الدین احمد، از نوادگان امام کاظم علیه السلام که بقعه اش در امامزاده قاسم بروجرد است ، می رسد (حبیب آبادی ، ج ۷، ص ۲۳۳۸؛ جاپلقی بروجردی ، ج ۱، مقدمه مرعشی نجفی ، ص ۸ ـ۹).

اساتید

جاپلقی پس از فراگیری علوم ابتدایی در زادگاهش ، راهی اراک شد. ادبیات را در قریه کَرَهرود اراک ، نزد ملاعبدالحمید کَرَهرودی فرا گرفت ، سپس به کاشان و اصفهان رفت و برخی کتب فقهی را نزد فقیهانی چون ملااحمد نراقی (متوفی ۱۲۴۵)، محمدجعفر آباده ای (متوفی ۱۲۸۰) و محمدعلی مازندرانی (متوفی ۱۲۴۵) خواند (قمی ، ج ۲، ص ۵۴۱؛ کشمیری ، ج ۱، ص ۱۹۶؛ آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۲۱۱؛ جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۹ـ۱۰؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۰۴ـ۴۱۰).

سید محمدباقر شَفْتی (متوفی ۱۲۶۰)، ملاعلی اکبر اصفهانی (متوفی ۱۲۳۲) و احتمالاً سیدمحمد مجاهد (متوفی ۱۲۴۲) از دیگر استادان او در اصفهان بودند (کشمیری ، ج ۱، ص ۱۹۵؛ موسوی اصفهانی ، ج ۱، ص ۴۲؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۰۵، ۴۱۰).

جاپلقی سپس به بروجرد رفت و پس از توقف کوتاهی در آنجا که بیشتر به مطالعه کتابِ اصولیِ القوانین المُحْکَمَه نوشته میرزاابوالقاسم قمی (متوفی ۱۲۳۱) گذشت برای ادامه تحصیل راهی عتبات شد و پس از فراگیری برخی مباحث فقهی و اصولی نزد ملا عباس علی کَزازی (متوفی بعد از ۱۲۲۳) در کرمانشاه ، به کربلا رفت . در آنجا نزد سیدمحمد مجاهد وبرادرش سیدمهدی طباطبایی ، فقه آموخت و نزد سیدصفرعلی لاهیجی قزوینی (شاگرد سیدمحمد مجاهد و مؤلف درایه الحدیث ) علم رجال را فرا گرفت .

استاد دیگر او، شریف العلماء مازندرانی (متوفی ۱۲۴۶) بود که جاپلقی عمدتاً در علم اصول از او بهره برد. جاپلقی نخستین شاگردی بود که از شریف العلماء اجازه روایت دریافت کرد و پس از اخذ اجازه نیز حدود سه سال نزد او ماند (کشمیری ، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۴، قسم ۲، ص ۶۲۵؛ جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۱۱ـ۱۲). جاپلقی از سیدمحمدباقر طباطبایی و ملااحمد نراقی نیز اجازه روایت داشت (امین ، ج ۷، ص ۳۴۹). مولانا بروجردی (ج ۲، ص ۲۱۶، ۴۱۰) بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲) را نیز از استادان او دانسته که ظاهراً نادرست است .

شاگردان

جاپلقی پس از تبحر یافتن در حدیث و رجال و فقه ،به خواهش پدرش به بروجرد بازگشت و به تدریس و افتا پرداخت . شاگردان بسیاری در حوزه درس او در بروجرد، پرورش یافتند و گفته اند که بیش از یک صد تن از آنان به درجه اجتهاد رسیدند. دو فرزند او (سیدعلی اکبر و سیدعلی اصغر)، سیدحسین بروجردی * (صاحب نخبه المقال )، میرزا عبدالمحمد کرمانشاهی و حسین علی تویسرکانی (متوفی ۱۲۸۶)

از شاگردان او بودند ( رجوع کنید به جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۱۲ـ۱۳؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۱۵ـ۴۲۲؛ برای دیگر شاگردان جاپلقی رجوع کنید به موسوی اصفهانی ، ج ۱، ص ۴۳ـ۵۰). برخی از آنان ، از جمله فرزندانش و شیخ عبدالحسین تهرانی ملقب به شیخ العراقین ، از او اجازه روایت گرفتند ( رجوع کنید به قمی ، همانجا؛ امین ، ج ۹، ص ۳۶۵). وی به مرافعات مردم نیز رسیدگی می کرد (جاپلقی بروجردی ، همانجا).

رحلت

جاپلقی در ۱۲۸۰ در بروجرد از دنیا رفت . مقبره او در امامزاده قاسم در نزدیکی بروجرد است (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۴، قسم ۲، ص ۶۲۵ـ۶۲۶؛ جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۱۳).

آثار مهم جاپلقی عبارت اند از:

الاصول الکربلائیه ، در اصول فقه ، که تقریرات درس استادش شریف العلماست و پس از جاپلقی ، فرزندش سیدعلی اکبر با افزودن مباحث لغوی ، آن را القواعدالشریفیه فی القواعد الاصولیه نامید که در ۱۲۸۰ در تهران چاپ شد (اعتمادالسلطنه ، ج ۱، ص ۲۰۱؛ امین ، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۲۱۱؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۲۴)؛

شرح بخش تجارتِ الروضه البَهیَّه اثر شهیدثانی ؛

حاشیه ای فارسی بر مناسک حج اثر سیدمحمدباقر شَفْتی ؛

حاشیه بر ریاض المسائل ؛

مرشدالعوام (رساله ای در نماز به فارسی )؛

مناهج الاحکام فی مسائل الحلال والحرام در عبادات ؛

الرساله الرضاعیه و الرساله الصومیه (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۱۱، ص ۱۹۱، ۲۰۶، ج ۲۰، ص ۳۰۷، ج ۲۲، ص ۳۴۱؛ موسوی اصفهانی ، ج ۱، ص ۴۱ـ۴۲)؛

الروضهُالبَهیَّه فی الطُرُقِ الشفیعیه (یا فی الاجازه الشفیعیه ) مشتمل بر شرح حال برخی علما که در واقع اجازه او به دو فرزندش است و به سبک لؤلؤه البحرین محدّثِ بَحرانی (بحرانی * ، یوسف ) تألیف شده است .

این کتاب در ۱۲۸۰ در تهران چاپ شد (قمی ، ج ۲، ص ۵۴۱؛ کشمیری ، ج ۱، ص ۱۹۶؛ آقابزرگ طهرانی ، ج ۱۰، ص ۱۱۹؛ موسوی اصفهانی ، ج ۱، ص ۴۱) و برخی (برای نمونه رجوع کنید به حبیب آبادی ، ج ۷، ص ۲۳۳۹) آن را همان لؤلؤه البحرین دانسته اند که مطالب اندکی به آن افزوده شده است .

فرزندان

سال ولادت بزرگ ترین فرزند جاپلقی ، سیدعلی اکبر ملقب به آقا کوچک ، معلوم نیست . وی نزد پدرش و ابوالقاسم تُستَری به تحصیل پرداخت . از پدرش اجازه روایت گرفت و در زمان حیات او به درجه اجتهاد رسید و مشغول تدریس شد (جاپلقی بروجردی ، ج ۱، ص ۵۱، همان مقدمه ، ص ۱۴ـ۱۶). سیدعلی اکبر در ۱۲۷۹ (موسوی اصفهانی ، همانجا) یا ۱۲۸۲ (امین ، ج ۷، ص ۳۴۹؛ حبیب آبادی ، ج ۷، ص ۲۴۸۳) درگذشت . او رساله ای اصولی در باره استصحاب دارد که تقریرات درس پدرش است و به ضمیمه القواعدالشریفیه در ۱۲۸۰ چاپ شده است (مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۲۳؛ فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی ، ج ۶، ص ۱۳۶).

فرزند دیگر جاپلقی ، سیدعلی اصغر، فقیه و رجالی قرن سیزدهم و چهاردهم ، در جاپلق به دنیا آمد. سال تولد او نیز دانسته نیست . سیدعلی اصغر در بروجرد نزد استادانی چون جُرفادِقانی ، میرزاعبدالمحمد کرمانشاهی و ابوالقاسم تستری به تحصیل ادبیات پرداخت (جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۱۷ـ ۱۸؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۳۳). از استادان او در فقه و اصول ، پدرش ، برادرش سیدعلی اکبر، شیخ مرتضی انصاری (متوفی ۱۲۸۱)، حاج میرزامحمود طباطبایی (متوفی ۱۳۱۰) و شیخ مهدی کاشف الغطاء (متوفی ۱۲۸۹) بودند. وی به فراگیری علم درایه و رجال نیز پرداخت و به طرق مذکور در الروضه البهیّه ، اثر پدرش ، روایت کرد. وی در ۱۳۱۳ ش درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها در قم دفن شد (جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۱۶ـ۱۹؛ مولانا بروجردی ، همانجا).

برخی آثار سیدعلی اصغر جاپلقی عبارت اند از:

الجامع للمقاصد ، که در آن به مقایسه و مقارنه دو کتاباصولیِ قوانین و فصول پرداخته و به نام محاکمه ـ محاکمه نیز معروف است ؛

کتاب الحج ؛ شرح زبده الاصول ؛ رساله ای در باره حجیت ظن و استصحاب ؛ مباحث الادله العقلیه دراصول فقه ؛

و دو اثر در باره شرح حال و طبقات علما ومحدّثان به نامهای طرائف المَقال فی معرفه طبقات الرجال ، و طبقات الرواه .

طرائف المَقال از مقدمه ، ده باب و خاتمه تشکیل شده است . در مقدمه ، تعریف علم رجال و درایه و رموز مورد استفاده در کتاب آمده است . در باب نخست ، که بخش اعظم کتاب را در برمی گیرد، طبقات علما و محدّثان از زمان مؤلف تا عصر اصحاب پیامبر اکرم در ۳۱ طبقه ذکر شده و در ابواب دیگر مباحثی چون القاب نَسَبی و غیرنسبیِ محدّثان ، نامها و احوال پیامبر اکرم و امامان علیهم السلام ، فِرَق و مذاهب ، اسباب اختلاف مذاهب و اسباب توثیق و مدح و ضعف احادیث مطرح شده است .

باب نهم در باره نکاتی مهم در علم رجال و حدیث مانند معنای تفویض ، حدیث صحیح ، غلو و اصحاب اجماع و باب دهم در باره زندگینامه تفصیلی شماری از عالمان مهم است . جاپلقی در خاتمه به معرفی عالمان رجالی و کتابهای آنها، ذکر برخی از اجازاتش و نیز زندگینامه شخصی خود پرداخته است . وی برای تألیف این کتاب ، که اثری نسبتاً جامع در طبقات نگاری به شمار می رود، به کتابهای منهج المقال معروف به الرجال الکبیر میرزامحمد استرآبادی (متوفی ۱۲۰۸)، منتهی المقال معروف به رجال ابوعلی اثر ابوعلی محمدبن اسماعیل حائری (متوفی ۱۲۱۵) و تعلیقات وحید بهبهانی (متوفی ۱۲۰۵)

بر الرجال الکبیر مراجعه و به آنها استناد کرده است . کتاب طرائف المقال با مقدمه آیت اللّه مرعشی نجفی به تصحیح سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۰ در قم چاپ شد ( رجوع کنید بهاعتمادالسلطنه ، ج ۱، ص ۲۱۸؛ جاپلقی بروجردی ، ج ۱، همان مقدمه ، ص ۲۰، ج ۲، ص ۶۸۲ـ۶۸۳؛ آقابزرگ طهرانی ، ۱۳۳۷ ش ، ستون ۳۳۹؛ همو، ۱۴۰۳، ج ۵، ص ۷۳، ج ۱۰، ص ۱۳۷، ج ۱۵، ص ۱۴۹، ج ۱۷، ص ۲۷۲، ج ۱۹، ص ۳۷ـ ۳۸؛ مولانا بروجردی ، ج ۲، ص ۴۱۴، ۴۲۴).

منابع :

(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) همو، طبقات اعلام الشیعه ، الکرام البرره ، مشهد ۱۴۰۴؛
(۳) همو، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال ، چاپ احمد منزوی ، تهران ۱۳۳۷ ش ؛
(۴) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، المآثر و الا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران : اساطیر، ۱۳۶۳ ش ؛
(۵) امین ؛
(۶) علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی ، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال ، چاپ مهدی رجایی ، قم ۱۴۱۰؛
(۷) محمدعلی حبیب آبادی ، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری ، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ ش ؛
(۸) فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی ، ج ۶، مشهد: آستان قدس رضوی ، ۱۳۴۴ ش ؛
(۹) عباس قمی ، فوائدالرضویه : زندگانی علمای مذهب شیعه ، تهران ?( ۱۳۲۷ ش ) ؛
(۱۰) محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری ، تکمله نجوم السماء ، قم ?( ۱۳۹۷ ) ؛محمدمهدی