وی آخرین فرزند سید مرتضی درچه‌ای بود که در سال ۱۲۷۸ هـ . ق در قریه درچه متولد شد. سید محمد مهدی تحصیلات خود را نزد پدر فرزانه‌اش تا ده سالگی فراگرفت. در همین سنین بود که غبار یتیمی بر سر و رویش نشست و پدر و استادش را از دستداد. آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای، برادر کوچک‌تر آقا سید محمد باقر در علم،تقوا، امانت و صداقت، زبانزد خاص و عام بود. سید مهدی درچه‌ای از مجتهدین ومدرسین حوزه اصفهان بود. او در حوزه علمیه اصفهان و حوزه علمیه نجف تحصیل نمود ودر مدرسه نیم‌آور اصفهان به تدریس پرداخت. بعد از فوت علامه درچه‌ای، امامت مسجد وتدریس در مسجد نو اصفهان به وی واگذار شد.(۱) در این جا لازم است به اختصار،بخش‌هایی از زندگی آیه الله سید مهدی درچه‌ای اشاره شود:
هجرت به اصفهان
سید محمد مهدی پس از فقدان پدر، به اتفاق برادرش سید محمد صادق، به اصفهان هجرت کرد و در حوزه علمیه اصفهان، در نهایت تنگدستی و کمال قناعت، با جدیت به تحصیلات علوم دینی ادامه داد.
استادان
از جمله استادان وی در فقه و اصول،
آیه الله آقا حاج میرزا بدیع موسوی (متوفا: ۱۳۱۸ هـ . ق)
آیه الله شیخ محمد حسن نجفی (متوفا: ۱۳۱۷ هـ . ق) .
حاج میرزا ابوالمعالی کرباسی (متوفا: ۱۳۱۵ هـ . ق)
و آیه الله حاج شیخ محمدباقر بن شیخ محمد تقی صاحب حاشیه (نوه مرحوم آیه الله شیخ جعفر کاشف الغطا کبیر) (متوفا: ۱۳۰۱ هـ . ق) است.
او علوم عقلی را نزد آخوند ملا محمد کاشی فرا گرفت.
هجرت به نجف اشرف
آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای در سال ۱۳۱۰هـ . ق به نجف مهاجرت کرد و مدت ۷ سال در جوار تربت پاک امام علی ـ علیه السلام ـ با جدیت کامل به تحصیل اشتغال ورزید.(۲)
استادان
وی از استادان خود در نجف چنین نام می‌برد:
۱-آخوند ملا محمد کاظم خراسانی.
۲-آیه الله شیخ هادی تهرانی.
۳-آیه الله آقا شیخ محمد حسن مامقانی.(۳)
زندگی در نجف اشرف
آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای در طول هفت سال اقامت در نجف، خاطراتی دارد؛ او در این باره می‌گوید: «شبی پس از نماز ومشاغل درسی به مدرسه آمدم و داخل حجره شدم. دیدم هیچ چیزی حتی وسیله روشنایی وخوراکی در حجره نیست و اتفاقاً شب عید بود. بیرون آمدم و استخاره کردم یک سوره «اذاوقعه الواقعه» (را) قدم زنان اطراف صحن مدرسه بخوانم، خوب آمد. خواندم. استخاره کردم تکرار کنم، خوب آمد و این عمل چند مرتبه تکرار شد. سپس استخاره کردم بروم داخل حجره. بنشینم خوب آمد، همان کردم. دیدم کسی آمد پشت درب و آن را کوبید و صدا زد؛درب را باز کردم. دیدم یکی از شخصیت‌های نجف است، مرا دعوت کرد برای مهمانی (که) آن شب به خانه‌اش بروم. قبول کردم و رفتم. برای خواب هم مرا نگه داشت. فردا مرا به حمام برد؛ پس از بیرون شدن از حمام؛ دیدم وسائل حمام تازه و لباس نو و بسیار خوب ازقبیل عبا، عمامه، قبا و پیراهن و غیره را تماماً گذارده تا بپوشم. بعداً که به مدرسه آمدم؛ دیدم مقداری پول طلا هم در جیب قبا برای مخارج بعدی گذارده بود.»(۴)
حوزه علمیه اصفهان
آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای در سال ۱۳۱۷هـ . ق ،از نجف به اصفهان بازگشت. وسایل بازگشت وی را یکی از حاجیان درچه که به نجف رفته بود، فراهم کرده بود. پس از بازگشت به اصفهان، حوزه درسی ایشان مانندگذشته از درسهای پرجمعیت بوده (است) و یک دوره قوانین برای جمعیت انبوهی از فضلاتدریس نموده و بعد از آن آنچه از ایشان تقاضای درس قوانین می‌کنند قبول نکرده تا آنکه یکی از فرزندانشان مریض می‌شود، برای شفای او نذر می‌کند؛ تقاضای طلاب را اجابت نماید و لذا یک دوره دیگر نیز می‌گویند و سپس مکاسب، رسائل، کفایه و درس خارج فقهاًو اصولاً در دوره‌هایی و شاگردان زیادی پرورش دادند و مجلس درس را در مسجد نوبازار (اصفهان) قرار داده؛ در ایوان قبله تدریس می‌فرمودند و سپس به مدرسه نیم آورمی‌آمدند و ساعاتی را در حجره اشتغال به مطالعه داشتند و در ضمن مراجعات مردم بهایشان، قسمتی آن جا انجام می‌گرفت.
شاگردان
برخی از شاگردان آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای به شرح ذیل است:
-۱آیه الله حاج سید مرتضی پسندیده (برادر امام خمینی)-
۲علامه حاج سید مرتضی موحد ابطحی.
-۳آیه الله حاج شیخ عباسعلی ادیب حبیب آبادی.
-۴آیه الله حاج شیخ عبدالجواد جبل عاملی سده‌ای.
-۵آیه الله حاج سیدعبدالحسین طیب.
-۶آیه الله شهید حاج میرزا عطاء الله اشرفی اصفهانی.
۷-حاج شیخ علی مشکوه خوزانی (سده‌ی).
۸-آیه الله حاج شیخ محمد رضا جرقویه‌ای.
-۹آیه الله حاج سید یوسف خراسانی.
-۱۰آیه الله حاج میرزا رضا کلباسی.
-۱۱آیه الله سید علی نجف آبادی
.-۱۲آیه الله سید محمد نجف آبادی….(۵)
تألیفات
از آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای آثار ذیل به جایمانده است:
۱-یک دوره اصول از اول مباحث الفاظ تا آخر تعادل و تراجیح.
۲-کتاب الطهاره.
۳-کتاب الصلوه.
۴-رساله‌ای درباره صوم به صورت مختصر.
۵-رساله‌ای درباره رضاع.
۶-حواشی بر رساله عملیه مرحوم آیه الله حاجی کلباسی. که قبلاً محشی به حاشیه مرحوم آیه الله شیخ انصاری و حاشیه مرحوم آیهالله آقا سید محمد باقر درچه‌ای شده بود.(۶) هجرت به مشهد مقدسآیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای در سال آخر عمر تصمیم گرفت که به مشهد مقدس برود و در آن جاساکن شود. سرانجام همراه بعضی از اعضای خانواده، در جوار ثامن الحجج ـ علیه السلام ـ سکونت گزید. علما، مراجع و شخصیت‌های مقیم مشهد، به دیدن ایشان رفتند و با اصراراز ایشان خواستند که ظهر زیر گنبد و شبها در ایوان مسجد گوهرشاد، اقامه جماعت کند. وی درخواست آنها را قبول کرد و در ۵ ـ ۶ ماهی که در آنجا بود زائران حرم رضوی به ایشان اقتدا می‌کردند؛ تا این که در اثر سکته‌ای که چند سال قبل از هجرت ایشان به مشهد مقدس عارض شده بود و ماندن در کنار تربت پاک امام رضا ـ علیه السلام ـ برایش مشکل بود، در اواخر زمستان سال ۱۳۶۳ هـ . ق به اصفهان بازگشت(۷)
فرجام نیک
وی پس از سالها مجاهدت در راه احیای دین محمدی (ص) وپرورش شاگردان بسیاری در سال ۱۳۶۴ هـ . ق به ملکوت اعلی پیوست. پیکر ایشان راپس از غسل دادن و کفن کردن، به مسجد جامع اصفهان بردند و فردای آن روز، آیه الله حاج آقا رحیم ارباب (ره) برایشان نماز خواند و از آن جا با تشییع جنازه باشکوهی به تخت فولاد بردند و در بقعه وسط تکیه کازرونی به خاک سپردند.(۸)
رؤیای صادق
آیه الله سید محمد مهدی درچه‌ای دو روز قبل از فوت،خوابی دیده بود که با فوت ایشان تعبیرشد. ایشان قبل از رحلت گفتند: «در خواب دیدم مرحوم اخوی آقا سید محمد باقر و مرحوم آخوند ملاعبدالکریم جزی (که در زمان حیات آنهااین سه نفر با هم رفیق و معاشر بودند) آمدند دیدن من و مقرر شد با هم جایی برویم وهنگام خروج از اتاق آن دو مرا پیش انداختند.» و اتفاقاً بدون پیش بینی قبلی در تکیه کازرونی در بقعه تکیه بین قبر آن دو بزرگوار مدفون شدند. نیز گفتند: خواب دیدم «جمعیت زیادی آمدند مرا به مسجد جامع برای اقامه نماز جمعه ببرند، با این که من فتوی به وجوب آن نمی‌دهم.» و اتفاقاً جمعیت بسیاری ظهر جمعه آمدند و جنازه ایشان راپس از غسل دادن و کفن کردن به مسجد جامع اصفهان بردند و پس از نماز میت و مراسم دفن، به عزاداری پرداختند و چند روز ختم برای ایشان برقرار بود.
گلشن ابرار ج۳
۱ .مدرس، تاریخ و سیاست، ص
۲٫از مکتوبات حجهالاسلام سید تقی درچه‌ای.
۳٫همان.
۴ .همان.
۵ .مصاحبه با حجتالاسلام حاج سید تقی درچه‌ای.
۶٫همان.
۷٫از تحقیقات و مکتوبات حجهالاسلام سید تقی درچه‌ای.
۸ .همان
