دولیه‌دلند، آندره، ، سیاح فرانسوى و مؤلف کتاب زیباییهاى ایران ، در زمان شاه‌عباس دوم صفوى. از زندگى او تا پیش از سفرش به ایران آگاهى در دست نیست. وى در ۱۰۷۴/۱۶۶۳ به همراه تاورنیه و در ششمین سفر او به شرق، به ایران آمد. آن دو در ۱۰۷۵/۱۶۶۴ به اصفهان رسیدند (دولیه، a¦jiia-ji؛ رجوع کنید به تاورنیه، ج ۲، ص۲۴۰) و دولیه در صومعۀ اگوستنها اقامت گزید. دیرى نپایید که او متوجه شد تاورنیه و پدر روحانى رافائل دومان (کشیشِ کاپوسن )، و مترجمِ دربار، جواهراتى به شاه‌عباس دوم فروخته‌اند.
دولیه که سرمایه‌اش را براى تجارت به تاورنیه سپرده بود، به‌شدت احساس نگرانى کرد (د. ایرانیکا، ذیل مادّه)، اما از سرانجام این کار اطلاعى در دست نیست. دولیه یک بار در ضیافتى در دربار شرکت کرد و چون موسیقی‌دان بود، از او خواسته شد اپینت (نوعى ارگ) بنوازد. سپس شاه از او خواست تا آواز بخواند، اما چون از صداى خوش بی‌بهره بود، آوازش مورد توجه شاه قرار نگرفت (رجوع کنید به تاورنیه، همانجا).
در شعبان ۱۰۷۵/ فوریه ۱۶۶۵ دولیه به همراه ته‌ونو ، سیاح فرانسوى، اصفهان را به مقصد هند ترک کرد. آنان حدود یک ماه در بندرعباس بودند تا اینکه سرانجام دولیه از رفتن به هند منصرف شد و تصمیم گرفت به فرانسه بازگردد. او با ته‌ونو به شیراز رفت و از تخت جمشید دیدار کرد. سپس دولیه در ۱۰۷۶/ ۱۶۶۶ به فرانسه بازگشت (دولیه، ص ۶۲، ۶۵ـ۶۶، ۷۷، ۸۱).
وى مدتى مدیریت کمپانى هند شرقى فرانسه را به‌عهده داشت. پس از دو سال در پاریس ساکن شد و در ۱۰۸۳/ ۱۶۷۳، شرح مسافرتش به ایران را با عنوان زیباییهاى ایران منتشر کرد. این اثر هرچند مختصر است اما آگاهیهاى سودمندى از شهرهاى ایران، فواصل آنها و زیباییهاى آنها در روزگار صفویان به دست می‌دهد (د. ایرانیکا، ذیل مادّه).
دولیه‌دلند (ص a§jii) در مقدمۀ کوتاه اثرش ــکه ظاهرآ به عنوان سخنرانى براى اعضاى کمپانى هند شرقى فرانسه ارائه کرده بودــ در توضیح نام‌گذارى کتابش گفته است: «نام کتاب به این معنى نباید تلقى شود که ایران از زیباترین کشورهاست، بلکه هدف او از انتخاب این عنوان، ارائۀ شگفتیهاى ایران در ۱۶۶۴ بوده است».
او در این کتاب شهرها و آداب و رسوم مردم را با دقت وصف کرده و اطلاعات سودمندى با جزئیات به‌دست داده است. کتاب او داراى یک مقدمه و بدون فصل‌بندى است. وى سفرش را از ترکیه شرح داده است که به همراه کاروانى، پس از رسیدن به ارزروم به ایروان می‌رسند (همان، ص jie).
دولیه پس از ذکر حدود جغرافیایى و شرح آب و هواى ایران، انواع میوه‌ها و محصولات آن را نام برده است. سپس، شهرهاى ایران را وصف کرده است. تبریز نخستین شهرى است که از آن نام می‌برد و بر آن است که از رونق گذشته افتاده است، اما به‌سبب صادرات ابریشم و رفت‌وآمد ارمنیها به این شهر، یکى از شهرهاى مهم ایران محسوب می‌گردد. دولیه زنجان را نیمه‌ویران و قزوین را ــ که در قدیم آرساسیا نامیده می‌شدــ بی‌رونق دانسته است. افزون بر آن، وى دربارۀ مذهب و مشاغل در ایران مانند قضاوت مطالبى ذکر کرده است (رجوع کنید به همان، ص ۱۲ـ۱۷).
دولیه‌دلند بر آن است که شهرهاى جنوبى و آداب و رسوم مردم آنجا را بهتر از شهرهاى شمالى می‌شناسد، به همین‌سبب سعى کرده بیشتر به شهرهاى نواحى مرکزى و جنوبى بپردازد. وى قم را به‌سبب اینکه یکى از بزرگ‌ترین شهرهاى ایران بوده، و کاشان را به‌دلیل بزرگى، آبادانى، پرجمعیت بودن و بازارهاى زیبایش ستوده است (رجوع کنید به همان، ص ۱۸).
قسمت مفصّل کتاب دربارۀ شهر اصفهان است. وى از باغهاى بسیار و کبوترخانهاى این شهر سخن گفته و از گرد و خاک تابستان و گل‌ولاى زمستان و نحوۀ جمع‌آورى فاضلاب آن شکایت نموده است. دولیه از اقلیتهاى یهودى، هندى و زردشتى و آزادى عمل اقلیتهاى مذهبى یاد کرده و از کمپانیهاى هلند و انگلستان که تجارتخانه‌هاى بسیار زیبا و وسیعى در این شهر بنا بودند، از جلفا محل زندگى ارمنیان، و اقامت فرانسویان مقیم ایران در این منطقه به تفصیل سخن گفته است (همان، ص ۱۹ـ۲۳، ۴۷ـ۵۲). او قدرت شاه و ثروت او را بی‌حد دانسته است. وى از حضورش در مهمانى قصر شاه و نواختن ساز در حضور شاه، همچنین از مجازاتهاى سنگین شاه‌عباس دوم در مورد کسانى که از آنان ناخشنود بوده، شرح مفصّلى نوشته است (همان، ص ۲۹، ۳۳ـ۳۵، ۳۹ـ۴۰).
دولیه‌دلند از ایرانیان به‌سبب آشنایی‌شان با علوم و به‌خصوص فلسفه و ریاضى یاد کرده است. وى همچنین به وصف پوشاک مردان و زنان پرداخته و پوشش زنان را چادر سفید و پوشاک مردان را از پارچه‌هاى نخى اروپایى ذکر نموده است. او زبان فارسى را زبان مردم عادى و ترکى را زبان محاورۀ دربار معرفى کرده است و از چهار نوع سکۀ رایج شاهى، عباسى، محمودى و قازبیگى که از نقره یا مس بودند، نام برده است (همان، ص ۸ـ۹).
توصیفات دولیه‌دلند با زبانى ساده و روان نوشته شده، موضوعى که خود نویسنده به آن اذعان دارد (همان، ص jiia). قسمت جالب اثر، نقاشى و طرحهایى از مناظر شهرها و مردان و زنان ایرانى است که بر اهمیت کتاب افزوده است. با رضایت دولیه‌دلند، گزارشى از سفر جنگى ناخدایى که در خدمت شاه فرانسه بوده است، به همراه کتاب به‌چاپ رسید. مکتوبات خصوصى وى نیز در کتابخانۀ ملى پاریس نگهدارى می‌شود.
رحلت
دولیه‌دلند در ۶ ذیقعده ۱۱۲۷/ ۲۳ اکتبر ۱۷۱۵ در پاریس درگذشت (د.ایرانیکا، ذیل مادّه).
منابع
AndrÅ Daulier deslandes, “Les Baeutegde la Perse”, Paris MDC. LXXIII. IR. s.v. Daulier delahdes (Ly Anne Kroell);
Jeah Baptiste Tavernier, “Les Six Volages de turquie et de Perse”, Paris 1981.
دانشنامه جهان اسلام جلد : ۱۵