آیا حضرت آدم علیه السّلام داراى دین و شریعت بوده است ؟
س ۱۴۴– آیا حضرت آدم علیه السّلام داراى دین و شریعت بود؟
ج – خیر، دین و شریعت از زمان حضرت نوح علیه السّلام شروع شده است ، چنانکه آیه شریفه زیر بیانگر آن است . خداوند سبحان مى فرماید: شرع لکم من الدین ما وصى به نوحا، والذى او حینا الیک ، و ما وصینا به ابراهیم و موسى و عیسى . (شورى : ۱۳).
خداوند، تمام ادیان و شریعتها را که به حضرت نوح سفارش ، و به شما (پیامبر اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلم ) وحى ، و به حضرت ابراهیم ، موسى و عیسى سفارش نموده ، همگى را براى شما (پیروان دین اسلام ) تشریع نموده است .
زیرا آیه در مقام امتنان به این امت است و بیانگر آن است که شریعت محمدیه صلى اللّه علیه و آله و سلم جامع تمام شرایع گذشته است ، و اینکه شرایع الهى که توسط وحى به مردم رسید. عبارت است از شریعت حضرت نوح ، حضرت ابراهیم ، حضرت موسى ، حضرت عیسى علیهم السلام و حضرت محمد است . و از شریعت دیگرى هم مى بود ذکر مى شد تا جامعیت این دین نسبت به آن نیز ثابت شود؛ و لازمه این معنى آن است که پیش از شریعت حضرت نوح علیه السّلام هیچ شریعتى (به معنى قوانین حاکم بر جامعه انسانى که رافع اختلافات امور اجتماعى آنها باشد) نبوده است ؛ زیرا اولین شریعت در این آیه شریفه (ما وصى به نوحا) است که مقصود از آن همان شریعت حضرت نوح مى باشد.
مردم پیش از حضرت نوح علیه السّلام از چه دین و شریعتى پیروى مى کردند؟
س ۱۴۵– مردم پیش از حضرت نوح علیه السّلام از چه دین و شریعتى پیروى مى کردند؟
ج – از زمان حضرت آدم علیه السّلام تا زمان حضرت نوح زندگى نوع انسانى بسیار ساده بوده ، همگان با هم متحد و متفق بوده اند، و اختلاف مهم اعم از اختلاف در زندگى مادى و اختلاف در مذاهب ، آراء، افکار و عقاید میان آنان نبوده است .
س ۱۴۶– پس حضرت آدم علیه السّلام و پیروان او چه دینى داشته اند و به چه دینى عمل مى کردند؟
ج – داراى یک سلسله عقاید کلى و مجموعه اى از اخلاقیات بوده اند.
نماز در شریعت حضرت ابراهیم
س ۱۴۷– آیا حضرت ابراهیم على نبینا و آله و علیه السّلام نیز نماز مى خوانده است ؟
ج – بله ، حضرت ابراهیم علیه السّلام نیز نماز مى خوانده است .
س ۱۴۸– خداوند مى فرماید: و قالوا: کونوا هودا او نصارى تهتدوا، قل : بل مله ابراهیم حنیفا، و ما کان من المشرکین و (اهل کتاب ) گفتند: یهودى یا مسیحى باشید، تا هدایت یابید، بگو: نه ، بلکه بر آیین ابراهیم حق گرا هستم ، و او از مشرکان نبود.آیا از جمله (بل مله ابراهیم حنیفا) مى توان استفاده کرد که حضرت ابراهیم علیه السّلام بر حضرت موسى و عیسى علیهم السلام یک نوع فضیلت و برترى داشته است ؟
ج – فضیلت استفاده نمى شود. در دین حضرت ابراهیم علیه السّلام حج بود؛ چنانکه خداوند متعال مى فرماید به او گفتیم که اعلام کند: و اذن فى الناس بالحج … (حج : ۲۷)و در میان مردم براى اداى حج بانگ بر آور….ولى دین حضرت موسى و عیسى علیه السّلام حج نداشت .
حج در زمان حضرت آدم علیه السّلام و شریعت حضرت ابراهیم علیه السّلام
س ۱۴۹– آیا حضرت آدم علیه السلام ، هیچ شریعت از آن جمله حج را نداشته است ؟
ج – دلیلى بر آن نداریم ، فقط روایاتى داریم راجع به اینکه حضرت آدم علیه السّلام خیمه اى را که در جایگاه بیت اللّه الحرام فعلى بوده زیارت نموده ، و خداوند متعال در طوفان حضرت نوح علیه السّلام آن خیمه را برچیده و بالا برده است .
س ۱۵۰– در روایتى که شاید (زراره ) آن را نقل کرده ، بعد از آنکه چهل هزار مساله از مسائل حج بیان مى شود، راوى از علت کثرت مسائل مربوط به حج با اینکه حج یک عمل عبادى است که در هر سال یک بار انجام مى گیرد. بلکه بر هر فرد یک بار در طول عمرش اگر شرایطش موجود باشد. واجب مى گردد. مى پرسد. و حضرت در جواب مى فرماید:بیت یزار قبل آدم بالفى عام …خانه خدا، دو هزار سال پیش از حضرت آدم علیه السّلام زیارت مى شده است .از این روایت استفاده مى شود که خانه کعبه از دیر زمان حتى پیش از حضرت آدم علیه السّلام وجود داشته و مورد طواف قرار مى گرفته و زیارت مى شده است .
ج – پیش از حضرت آدم علیه السّلام چه کسى زیارت مى کرده است ؟! حتما ملائکه یا جنیان بوده اند و روایت مذکور نیز شاهد است بر اینکه ظاهر خانه کعبه و بیتى که حضرت ابراهیم به کمک فرزندش حضرت اسماعیل علیه السّلام بنا کرده ، منظور نیست ، چنانکه مقصود از حدیثى که مى فرماید: بیت معمور محاذى کعبه در آسمان است (۶۱) قطعا مراد از این نیست که با آجر ساخته اند.بنابراین ، منظور از بیتى که یزار قبل آدم بالفى عام کعبه فعلى نیست ، زیرا این بنا را حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیهم السلام بنا نموده اند. خداوند متعال مى فرماید: و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسماعیل (بقره : ۱۲۷)و (به یادآور) آن هنگام را که حضرت ابراهیم به کمک حضرت اسماعیل پایه هاى خانه (خدا) را بالا مى بردند.نظیر این درباره (حجرالاسود) نیز وارد شده است که ملک و (اصفى من الدر): (با صفاتر از مروارید) و یا (کانت دره بیضاء) (چونان مروارید سپید) بوده که خداوند متعال آن را از بهشت نازل کرده است .بر این پایه ، این خانه خدا در زمان حضرت آدم علیه السّلام و قبل از ایشان نبوده است بلکه در جاى آن یک نوع خیمه اى بوده است .
س ۱۵۱– پس این آیه شریفه را چگونه تفسیر مى کنید که مى فرماید: ربنا، انى اسکنت من ذریتى بواد غیر ذى زرع عند بیتک المحرم (ابراهیم : ۳۷)پروردگارا! من برخى از ذریّه ام رادر وادى و دره خشک نزد خانه محترم تو سکونت دادم .آیا از این بیان حضرت ابراهیم علیه السّلام که مى فرماید: (عند بیتک المحرم ) استفاده نمى شود که پیش از ایشان بیت وجود داشته باشد؟!
ج – بناى بیت بعد از بزرگ شدن حضرت اسماعیل علیه السّلام و به کمک ایشان صورت گرفت ، و اسکان ذریّه بعد از بناى بیت بوده است ، بنابراین معناى آیه شریفه این مى شود که اسکنت ذریتى بواد غیر ذى زرغ بعد بناء البیت و عند البیت (ذریّه ام را در وادى لم یزرع و خشک بعد از بناى بیت ، و در کنار بیت ساکن گردانیدم .)لذا حضرت ابراهیم علیه السّلام یک دعا قبل از بناى بلد نموده که خداوند متعال از زبان او مى فرماید: رب اجعل هذا بلدا آمنا (بقره : ۱۲۶)پروردگارا! اینجا را آبادى ایمن قرار ده .و دعاى دیگرى بعد از آبادى بلد نموده ، آنجا که گفت : رب اجعل هذا البلد آمنا (ابراهیم : ۳۵)پروردگارا، این آبادى را ایمن قرار ده .دلیل اینکه دعاى دوم بعد از آبادانى بلد بوده آن است که (البلد) در آیه دوم با الف و لام عهد ذکر شده است .
حج در شریعت حضرت موسى و عیسى علیه السلام
س ۱۵۲– آیا در شریعت حضرت موسى و عیسى علیهم السلام نیز حج بود؟
ج – خیر، در شریعت آنها حج نبود. در عین حال خداوند به حضرت ابراهیم علیه السّلام مى فرماید: و اذن فى الناس بالحج … (حج : ۲۷)
و در میان مردم براى اداى حج بانگ برآور….و آن حضرت مردم را به حج دعوت نمود و اعمال حج را به آنها یاد داد و آنها از بنى اسرائیل نبودند.
توضیح آنکه میان طایفه (جرهم ) که از (یمن ) به (مکه ) آمده بودند و میان یک دسته از اولاد حضرت اسماعیل علیه السّلام که موحد و متدین به دین حضرت ابراهیم علیه السلام بودند، به فرماندهى (عمرو بن لحى ) جنگ سختى در گرفت ، و طایفه (جرهم ) از آنها شکست خورده و حکومت و سیادت مکه به دست رئیس فرزندان اسماعیل علیه السلام ، (عمرو بن لحى ) افتاد بعد بیمار شد و به دستور پزشکان براى تغییر آب و هوا به (شام ) رفت و تحت تاءثیر شامیان که بت پرست بودند بت پرست شد و بت (هبل ) را با خود به مکه آورد و بالاى کعبه نصب نمود و مردم را به بت پرستى دعوت کرد و تمام اهل حجاز که تا آن زمان موحد و پیروى دین حضرت ابراهیم علیه السّلام بودند، بت پرست گردیدند؛ ولى اجداد بزرگوار حضرت رسول اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلم بر اساس روایات ما، همواره موحد بودند و موحد باقى ماندند.
س ۱۵۳– آیا خود حضرت موسى و عیسى علیه السّلام حج بجا آوردند؟
ج – وقتى حضرت موسى علیه السّلام نزد شعیب علیه السّلام و به (مدین ) آمد، در میان آنها حج بود، لذا حضرت شعیب در کلام خود به حضرت موسى علیه السّلام از هشت سال ، به (ثمانى حجج ) تعبیر نموده و مى فرماید: انى ارید ان انکحک احدى ابنتى هاتین على ان تاءجرنى ثمانى حجج (قصص : ۲۷)من مى خواهم یکى از این دو دختر خود را به نکاح تو در آورم ، تا در برابر آن هشت حج (سال ) براى من کار کنى .در روایتى آمده است : (حضرت موسى علیه السّلام حجى بجا آورد در حالى که سوار بر شتر سرخى بود و لبیک مى گفت ).
س ۱۵۴– آیا منظور از ان تاءجرنى ثمانى حجج این است که هشت حج برایم انجام دهى ؟
ج – خیر، حج بجا آوردن نبود، بلکه منظور این است که هشت سال اجیر او باشد و گوسفندهایش را بچراند.
چگونگى حج مشرکان
س ۱۵۵– آیا مشرکان در اعمال حج خود، رمى جمرات نیز داشتند؟
ج – حجى شبیه به حج حضرت ابراهیم علیه السّلام داشتند، به عرفات و مشعر مى رفتند و طواف نیز مى کردند: ولى معلوم نیست که تمام جزئیات آن را داشته اند.
معناى (اولوا العزم )
س ۱۵۶– واژه (اولوا العزم ) به چه معناست ؟
ج – (عزم ) به معناى عزیمت ، یعنى حکم و شریعت ، و (اولوا العزم ) به معناى صاحبان شریعت است . البته (عزم ) به معناى تصمیم نیز آمده که در اینجا یعنى تصمیم بر صبر بر تکذیب و اذیت . و (اولوا العزم ) یعنى پیامبرانى که تصمیم بر شکیبایى در برابر تکذیب و اذیت امت خود داشتند.
در روایتى از حضرت رضا علیه السّلام وارد شده که هر پیغمبر اولوا العزم داراى کتاب و شریعت بوده ، و پیغمبرانى که بعد از او مى آمدند تابع کتاب و شریعت او بوده اند تا اینکه پیغمبر اولوا العزم دیگر با کتاب و شریعت تازه مى آمد و در زمان آن پیغمبر و نیز پیغمبران بعد از او تا اولواالعزم دیگر به آن کتاب و شریعت عمل مى شد.
تعداد پیامبران اولوا العزم
س ۱۵۷– تعداد پیامبران اولواالعزم و صاحب کتاب و شریعت چند نفر بوده است ؟
ج – پنج پیغمبر اولواالعزم داریم که عبارتند از حضرت نوح ، حضرت ابراهیم ، حضرت موسى ، حضرت عیسى علیهم السلام و حضرت محمد بن عبدالله صلى الله علیه و آله و سلم ، خداوند متعال مى فرماید: شرع لکم من الدین ما وصى به نوحا والذى اوحینا الیک و ما وصینا به ابراهیم و موسى و عیسى . (شورى : ۱۳)خداوند، تمام ادیان و شریعتها را که به حضرت نوح سفارش ، و به شما (پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم ) وحى ، و به حضرت ابراهیم ، موسى و عیسى سفارش نموده ، همگى را براى شما (پیروان دین اسلام ) تشریع نموده است .
نژاد پیامبران علیهم السلام
س ۱۵۸– آیا حضرت شعیب علیه السّلام عرب بود؟
ج – بله ، عرب بود، و (مدین ) نیز از شهرهاى عربى بود، و حضرت صالح و حضرت شعیب علهیما السلام هر دو از انبیاى عرب هستند.
س ۱۵۹– آیا این سخن درست است که پیامبران علیهم السلام یا از بنى اسرائیل بودند یا از عرب ؟
ج – این مطلب در قرآن ذکر نشده است . از آیه شریفه و ما اهلکنا من قریه الا لها منذون (شعراء: ۲۰۸)؛ (و هیچ امتى نبوده مگر اینکه در آن (پیامبر) بیم دهنده اى بوده است .) بر مى آید که در هر آبادى ، پیغمبر نذیر و بیم دهنده بوده است ، و یونان و چین نیز یقینا در سابق بوده اند لذا طبق این آیه شریفه در میان آنان نیز پیغمبر بوده است .
درمحضرعلامه طباطبایی//محمدحسین رخشاد