ولادت
ابو على، فضل بن حسن بن فضل طبرسى، معروف به امین الاسلام طبرسى در حدود سالهاى ۴۶۰ تا ۴۷۰ هجرى در مشهد مقدس به دنیا آمد.
نسبت
طبرسى را بسیارى از بزرگان، منسوب به طبرستان دانستهاند که در این صورت طَبَرسى خوانده مىشود. اما بنابر تحقیق چنین نیست، بلکه طبرسى منسوب به تفرش است و تلفظ آن طَبرِسى است بر وزن تَفرِشى، زیرا:
اولا: اگر از طبرستان بود نسبت او طبرى مىشد نه طبرسى.
ثانیا: بیهقى در کتاب تاریخ بیهق او را منسوب به تفرش مىداند و با توجه به هم عصر بودن آنان و اینکه هر دو چند سال در بیهق بودهاند و با یکدیگر آشنایى نزدیک داشتهاند قول بیهقى مقدم بر دیگران است.
اشتراک
عنوان طبرسى بیشتر اوقات بر امین الاسلام طبرسى صاحب مجمع البیان اطلاق مىگردد. اما علاوه بر او بر بعضى دیگر از بزرگان نیز اطلاق مىشود از جمله:
1- احمد بن على طبرسى مؤلف کتاب احتجاج که معاصر امین الاسلام است.
2- حسن بن فضل طبرسى فرزند مؤلف و نویسنده کتاب مکارم الأخلاق.
3- ابو محمد بن فضل طبرسى که معاصر امین الاسلام است و ابن شهر آشوب از او نیز روایت نقل کرده است و…
خاندان
خاندان طبرسى از خاندانهاى معروف بین شیعیان است.
پدر اوحسن بن فضل، خود از علماى عصر خویش بوده است.
فرزند اورضى الدین، حسن بن فضل طبرسى نیز چون خورشیدى در آسمان علم و زهد و تقوا مىدرخشد. او از شاگردان پدر بوده و مؤلف کتب فراوانى از جمله مکارم الأخلاق مىباشد.
نوه امین الاسلام طبرسى نیز دنباله راه پدر و جد خویش را گرفته و کتابى ارزشمند چون مشکاه الأنوار از او به یادگار مانده است.
مشایخ و اساتید
از مهمترین اساتید و مشایخ روایت فضل بن حسن طبرسى مىتوان به:
- 1- ابو على طوسى، فرزند شیخ الطائفه، شیخ طوسى
- 2- حسن بن حسین، جد شیخ منتجب الدین صاحب کتاب فهرست
- 3- موفق الدین بکر آبادى
- 4- ابو الحسن، عبید الله بیهقى
- ۵- شیخ جعفر دوریستى که از شاگردان شیخ مفید است، اشاره نمود.
شاگردان
شاگردانى که توسط عالمى بزرگ و مفسّرى گرانقدر چون طبرسى تربیت شوند یکى از دو رکن اساسى را که استاد باشد یافتهاند و اگر رکن دیگر که استعداد و تلاش شاگرد باشد را هم داشته باشند در مدتى کوتاه به مقامات بلندى دست خواهند یافت و از ستارگان درخشان آسمان علم و دانش خواهند شد.
شاگردان مرحوم امین الاسلام طبرسى بسیارند، اما از جمله چهرههاى سرشناس آنها مىتوان به:
- 1- فرزند بزرگوار او رضى الدین حسن بن فضل طبرسى، صاحب کتاب شریف مکارم الأخلاق
- 2- ابن شهر آشوب مازندرانى، مؤلف کتاب معالم العلماء
- 3- شیخ منتجب الدین صاحب فهرست
- 4- قطب الدین راوندى
- 5- عبد الله بن جعفر دوریستى
- ۶- شاذان بن جبرئیل قمى و… اشاره نمود.
تألیفات
بزرگانى چون بیهقى وقتى سخن از تألیفات طبرسى به میان آوردهاند تألیفات او را« کثیر» دانستهاند، که طبرسى داراى تألیفات زیادى است.
اما آنچه به دست ما رسیده به ۲۰ عنوان نمىرسد و قطعا تألیفات او بیشتر از این مقدار بوده.
از جمله کتب طبرسى عبارتند از:
- 1- مجمع البیان در تفسیر قرآن که در ۱۰ جلد تألیف شده. این کتاب از بهترین تفاسیر شیعه است و شهرتى جهانى دارد.
- 2- الکاف الشّاف من کتاب الکشاف، خلاصهاى است از کتاب تفسیر کشاف زمخشرى.
- 3- جوامع الجامع. مصنف اولین تفسیرى که نوشت مجمع البیان بود و در آن زمان کشاف زمخشرى را ندیده بود اما پس از اطلاع از کتاب کشاف، تفسیر جوامع الجامع را نوشت که به طور مختصر، جامع فواید مجمع و کشاف باشد.
- 4- المستمد من البیان( از البیان شیخ طوسى انتخاب شده).
- 5- الوافی در تفسیر قرآن.
- 6- إعلام الورى بأعلام الهدى، در فضائل ائمه علیهم السلام.
- 7- تاج الموالید در اَنساب.
- 8- الآداب الدینیه للخزانه المعینیه.
- 9- النور المبین.
- 10- کنوز النجاح.
- 11- عده السفر و عمده الحضر و…
وفات
مفسر بزرگ قرآن و عالم ربّانى، امین الاسلام طبرسى پس از حدود۹۰ سال زندگى سراسر تلاش و مجاهده در سال۵۴۸ هجرى دربیهق از دنیا رفت.
بنابر نقل بزرگانى چون علامه سید محسن امین، طبرسى به مرگ طبیعى از دنیا نرفت؛ بلکه به دست دشمنان به شهادت رسید، اما از جزئیات شهادت او اطلاعى در دست نیست.
بدن مطهر او را از بیهق به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار مرقد امام هشتم شیعیان علیه السلام به خاک سپردند.
مرقد شریف او هم اکنون نیز زیارتگاه شیعیان و ارادتمندان خاندان پیامبر علیهم السلام است.
