بحرانی ، کمال الدین احمدبن علی بن سعیدبن سعاده سَتراوی ، محقق و متکلم شیعی قرن هفتم . در قریه سَتره (یک ونیم فرسخی جنوب مَنامَه ) به دنیا آمد. از معاصران خواجه نصیرالدین طوسی بود و پیش از او درگذشت و در زادگاهش دفن شد (فسایی ، ج ۲، ص ۱۲۶۵).
شاگرد او، علی بن سلیمان بحرانی ، (علی بحرانی ، ص ۶۰) وی را «لسان الحکماء و المتکلمین » می خوانده و از اینکه به توفیق الهی از چنین استادی بهره مند شده ، خرسند بوده است (سلیمان بحرانی ، ص ۹۲؛ امین ، ج ۳، ص ۴۳ـ۴۴). بحرانی از شیخ نجیب الدین محمد سوراوی ، شیخِ روایتِ سیّدبن طاووس ، و همچنین به واسطه شیخ نجیب الدین یحیی بن محمد یحیی سزاوی (ظاهراً سوراوی رجوع کنید به امین ، ج ۱۰، ص ۳۰۳) از شیخ حسین (حسن )بن هِبَهُّ الله بن رطبه سوراوی (ازمردم سوراو عراق )، فقیه امامی قرن ششم ، روایت می کند (سلیمان بحرانی ، ص ۶۸؛ امین ، ج ۵، ص ۳۹۰، ج ۶، ص ۱۹۰).
تنها اثر به جا مانده از او، رساله العلم است که آن را به خواهش علی بن سلیمان بحرانی تألیف کرده ، و او نیز کتاب را نزد خواجه نصیرالدین طوسی فرستاد و از او خواست که آن را شرح کند. خواجه با بزرگداشت مؤلف ، رساله را به صورت «قال … اقول » شرح ، و در بعضی موارد نیز مطالب آن را رد کرده است (افندی اصفهانی ، ج ۱، ص ۵۲).
برخی از تراجم نویسان احتمال داده اند که این رساله را شیخ کمال الدین میثم بحرانی ، به درخواست خواجه نصیرالدین طوسی ، شرح کرده باشد، یا علاوه بر شرح خواجه نصیرالدین ، میثم بحرانی نیز شرحی بر آن نوشته باشد (علی بحرانی ، ص ۶۱). این رساله ، حاوی یازده اصل و ۲۴ مسئله متفرع بر آنهاست .
مؤلف ، آرای متکلمان اشعری و معتزلی و موارد وفاق و خلاف آنان را در مسایل متنوعی ، چون تعریف علم و تقسیم آن به فعلی و انفعالی ، آورده و از علم باری (علم فعلی )، بحث کرده و به مناسبتی ، قول معتزله را در باب حقایق ثابته نقد و رد کرده است .
در مسئله دهم ، به جزئیات علم باری پرداخته و ضمن تحقیق درباره آن ، از آرای متکلمان فاصله گرفته و نظر حکمای مشاء را ـ که علم خداوند به جزئیات را بر وجه کلی می دانند ـ تأیید کرده است ( رجوع کنید به نصیرالدین طوسی ، ص ۳۸؛ برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به علم باری * ).
منابع :
(۱) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم ۱۴۰۱؛
(۲) محسن امین ، اعیان الشیعه ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۳) سلیمان بن عبداللّه بحرانی ، فهرست آل بابویه و علماء البحرین ، چاپ احمد حسینی ، قم ۱۴۰۴؛
(۴) علی بن حسن بحرانی ، انوارالبدرین فی تراجم علماءالقطیف و الاحساء والبحرین ، چاپ محمد علی محمدرضا طبسی ، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم ۱۴۰۷؛
محمدبن محمد نصیرالدین طوسی ، شرح مسئله العلم ، چاپ عبداللّه نورانی ، مشهد ۱۳۴۵ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۲