زندگینامه پرفسور گابریل ژوزف ادگار بلوشه(۱۹۳۷-۱۸۷۰م)

 خاورشناس و ایران شناس معروف فرانسوی . گابریل ژوزف ادگار بلوشه در ۱۲ دسامبر ۱۸۷۰ در شهر بورژ متولد شد. دوره تحصیلات مقدماتی را با موفقیتهای درخشانی به انجام رساند (قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۴) و وارد مدرسه زبانهای شرقی * شد. عربی ، فارسی ، ترکی و هندی را فراگرفت (دهخدا؛ دایره المعارف فارسی ؛ د.ا.د.ترک ، ذیل ماده ) و همچنین در مدرسه مطالعات عالی که در زمان ناپلئون سوم تأسیس شده بود و مرکز مطالعات ایران شناسی بود (اورکاد، ص ۱۲، ۲۰)، تحصیل کرد و در همانجا از ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۱ به تدریس پرداخت .

در ۱۸۹۵، کتابدار کتابخانه ملی پاریس در بخش نسخ خطی و از ۱۹۲۹ معاون آنجا شد. بلوشه در ۱۹۲۸، نشان افتخار(لژیون دنور ) دریافت کرد (قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، همانجا) و در ۱۹۳۵ بازنشسته شد و در ۵ سپتامبر ۱۹۳۷ در پاریس درگذشت ( ایرانیکا ذیل ماده ؛ د. ا. د. ترک ، همانجا).

آثار بلوشه نشانه بارزی از فعالیت و تلاش پیگیر و روحیه پژوهشگری اوست . اگرچه بلوشه در کتابداری تحصیلات دانشگاهی نداشت ، اما به جهت دقت و مهارت در فهرست برداری و شناسایی کتابهای شرقی و تألیف آثاری که تنوع ، عمق و وسعت دانش وی را می رساند، در بین خاورشناسان معتبر اوایل قرن بیستم ، جایگاه ویژه ای یافت . مهمترین کار وی ، فهرست برداری از کتابهای خطی کتابخانه ملی پاریس و تصحیح و ترجمه برخی از آنها بوده است .

فهرستهایی که بلوشه تهیه کرده عبارت اند از :

 فهرست نسخ خطی شرقی ، عربی ،

فارسی و ترکی شارل شفر  (۱۹۰۰)؛

 فهرست نسخ خطی مزدایی (زند، پهلوی ، پارسی و ایرانی آیین زردشت )  (۱۹۰۰)؛

 صورت نسخ خطی عربی مجموعه دکوردمانش  (۱۹۰۶)؛

 فهرست نسخ خطی عربی ، فارسی و ترکی که دکوردمانش به کتابخانه ملی اهدا کرده است  (۱۹۰۹)؛

 صورت «مجموعه نسخ خطی مسلمانان » دکوردمانش (۱۹۱۶)؛

 ملاحظاتی در باب نسخ خطی فارسی و عربی مجموعه مارتو (۱۹۲۳)؛

 فهرست نسخ خطی عربی که در سالهای ۱۸۸۴ـ۱۹۲۴ به دست آمده است (۱۹۲۵)؛

 فهرست نسخ خطی ترکی < در دو جلد (۱۹۳۲ـ ۱۹۳۳) و

 فهرست نسخ خطی فارسی کتابخانه ملی  (۱۹۰۵ـ۱۹۳۴) ( ایرانیکا ، همانجا؛ قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۸).

بلوشه در تاریخ عرب نیز آثاری دارد؛

وی متن عربی و ترجمه النهج السدید و الدر الفرید فی مابعد تاریخ ابن عمید ، نوشته مفضل بن ابی الفضائل را که تاریخ ممالیک مصر است با عنوان > مفضل بن ابی الفضائل : تاریخ سلاطین ممالیک < در مجله پاترولوژیا اُریانتالیس در سه شماره منتشر کرد،

همچنین السلوک لمعرفه الدول والملوک احمدبن علی مقریزی را با توضیحات تاریخی و جغرافیایی و بعضی از قسمتهای زبده الحلب فی تاریخ حلب ابن عدیم را به فرانسه برگردانید و در ۱۸۹۵ـ۱۸۹۸ در  مجله شرق لاتین منتشر ساخت . در ۱۹۰۲

 پرستش آفرودیت ـ

آناهیتا در میان عرب جاهلیت  و در ۱۹۲۰  سفرنامه کارلیه دو پینون در مشرق زمین < را با حواشی تاریخی و جغرافیایی به طبع رساند ( ایرانیکا ؛ د.ا.د.ترک ، همانجاها؛ دانشنامه ایران و اسلام ، ذیل «ابن عدیم »؛ قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۶ـ۱۷).

بلوشه تحقیقات خود را در زمینه ایران باستان با جیمز دارمستتر * ایران شناس فرانسوی ، آغاز کرد. وی ابتدا در ۱۸۹۵، رساله ای با عنوان فهرست جغرافیایی بلاد ایران در مجموعه تحقیقات مربوط به زبان و آثار تاریخی مصر و آشور  ( د.ترک ، ذیل ماده ) و سپس مقالات متعددی درباره ایران باستان نوشت .

بلوشه دو کتاب مهم نیز در حوزه ایران شناسی دارد :

فرهنگ پاره ای از قسمتهای اوستا چاپ جیمز دارمستتر  (آلانسُن ۱۹۰۱) و

 تحقیق در باب دستور زبان پهلوی  (پاریس ۱۹۰۵؛ ایرانیکا ، همانجا؛ قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۶ـ۱۸).

بلوشه در ۱۹۱۰ > مقدمه ای بر تاریخ مغولها  و

یک سال بعد بخشی از جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله همدانی را که شامل تاریخ اوکتای قاآن تا تیمور قاآن بود، منتشر کرد (قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۶؛ د.ترک ؛ ایرانیکا ؛ دایره المعارف فارسی ، همانجاها).

بلوشه در زمینه تاریخ و آثار باستانی چین و آسیای مرکزی و ترکیه نیز تحقیقات و تألیفاتی دارد (برای نمونه رجوع کنید به ایرانیکا ، همانجا).

همچنین در تاریخ ادیان و مذاهب

 معراج حضرت محمد ( صلی الله علیه وآله وسلم <) (1899)، و

 منابع شرقی کمدی الهی (دانته )  (۱۹۰۱) را به رشته تحریر درآورده و مقالات متعددی در این زمینه به طبع رسانده است ( ایرانیکا ، همانجا).

بلوشه در زمینه نقاشیهای شرقی نیز تألیفاتی دارد. از جمله

 نقاشیهای شرقی مجموعه پودزی  ؛
 فهرست اسامی یاد شده در چهار یادداشت در باب نقاشیهای شرقی < (1928)؛
 نقاشی اسلامی  ؛
 نقاشی در ایران  .

او همچنین درباره نقاشیها و تذهیبهای نسخه های خطی عربی و فارسی و ترکی کتابخانه ملی فرانسه آثاری تألیف کرده است (رجوع کنید به قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۷ـ ۱۸؛د. ترک ، همانجا).

تعدادی دیگر از آثار بلوشه بعد از فوتش ، با نظارت انجمن فرانسوی چاپ نسخ خطی مصوّر منتشر شد که در شناسایی بهتر تاریخ نقاشی ایران مؤثر بوده است ( ایرانیکا ، همانجا؛برای نمونه مقالات مختلف بلوشه رجوع کنید به پیرسون ، فهرست ، ذیل ماده ).

بلوشه با دانشمندان ایرانی ، از جمله محمد قزوینی ، همکاری و مکاتبه داشت (قزوینی ، ۱۳۲۵ ش ، ص ۱۰ـ۱۴؛همو، ۱۳۳۹، ص ۵، پانویس ۱؛سحاب ، ص ۶۷).

منابع :

(۱) برنارد اورکاد، «ایرانشناسی در فرانسه »، در ایرانشناسی در اروپا و ژاپن ، ویراسته رودی متّی و نیکی کدّی ، ترجمه مرتضی اسعدی ، تهران ۱۳۷۱ ش ؛
(۲) دانشنامه ایران و اسلام ، زیرنظر احسان یارشاطر، تهران ۱۳۵۴ـ۱۳۷۰ ش ، ذیل «ابن عَدیم » (نوشته ب . لویس )؛
(۳) دایره المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ ش ؛
(۴) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران ۱۳۲۵ـ ۱۳۵۹ ش ؛
(۵) ابوالقاسم سحاب ، فرهنگ خاورشناسان ، تهران ۱۳۵۶ ش ؛
(۶) محمد قزوینی ، «ادگار بلوشه »، یادگار ، سال ۲، ش ۱۰ (خرداد ۱۳۲۵)؛
(۷) همو، «نامه امیرتیمور گورگان به شارل ششم پادشاه فرانسه »، کاوه ، سال ۲، ش ۵، ۱ رمضان ۱۳۳۹؛

(۸) Encyclopaedia Iranica , s.v.”Blochet”(by Francis Richard);
(۹) J. D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955 , London 1974, index, s.v. “Blochet”;
(۱۰) TA , s.v. “Blochet, Edgard”;TDVIA ,

(۱۱) s.v. “Blochet, Gabriel-Joseph Edgard” (by Mahmut H. ì akirog § lu).

 دانشنامه جهان اسلام  جلد۴