بانوی خاورشناس و مورخ روسی (۱۲۷۳ـ۱۳۴۹ش / ۱۸۹۴ـ۱۹۷۰). او در سن پطرزبورگ (لنینگراد) در خانواده ای صاحب نام که چندتن از آنان از محققان و دانشمندان روسیه بودند، زاده شد ( دایره المعارف بزرگ شوروی ، ج ۱۹، ص ۵۳۲؛ پیگولوسکایا، ترجمه عربی ، مقدمه هاشم ، ص ۹). در آغاز به فراگیری تاریخ و زبانهای قدیمی (یونانی و لاتینی ) در دانشگاه سن پطرزبورگ پرداخت و به دنبال آن مطالعات خود را درباره شرق در همین دانشگاه ادامه داد و در زبانهای سامی مانند عبری و آرامی و سریانی و حبشی تخصص یافت و بعدها زبان عربی را نیز فراگرفت (پیگولوسکایا، همانجا). افزون بر این او با چند زبان زنده اروپایی یعنی انگلیسی و آلمانی و فرانسه و ایتالیایی نیز آشنایی داشت .
پیگولوسکایا در ۱۲۹۷ش / ۱۹۱۸ دوره کلاسهای بستوژف را به پایان رساند و در ۱۳۰۱ش / ۱۹۲۲ در رشته خاورشناسی از دانشگاه پتروگراد درجه دکتری گرفت . میان سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۷ش / ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۸ در کتابخانه عمومی لنینگراد و از ۱۳۱۷ش / ۱۹۳۸ در مؤسسه مطالعات خاورشناسی (در فرهنگستان علوم اتحاد شوروی ) به کار اشتغال داشت ( دایره المعارف بزرگ شوروی ، همانجا؛ پیگولوسکایا، ترجمه فارسی ، مقدمه رضا، ص ۱۴). از ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ش / ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۱ و نیز از ۱۳۲۳ش / ۱۹۴۴ تا ۱۳۳۰ش /۱۹۵۱ در دانشگاه لنینگراد تدریس می کرد ( دایره المعارف بزرگ شوروی ، همانجا). در ۱۳۲۵ش / ۱۹۴۶ به عنوان عضو وابسته فرهنگستان علوم اتحاد شوروی برگزیده شد (پیگولوسکایا، همانجا) و در ۱۳۳۱ش / ۱۹۵۲ نیابت ریاست انجمن روسیه و فلسطین و سردبیری مجموعه فلسطین ( دایره المعارف بزرگ شوروی ، همانجا) را عهده دار گردید. پیگولوسکایا در ۱۳۳۹ش / ۱۹۶۰ به عضویت انجمن آسیایی فرانسه درآمد. او به دریافت سه نشان و مدالهای متعدد نایل شد ( دایره المعارف بزرگ شوروی ؛ پیگولوسکایا، ترجمه فارسی ، همانجاها).
پیگولوسکایا عمدتاً به عنوان مورخ و متخصص تاریخ خاورمیانه و روم شرقی در اوایل سده های میانه شناخته شده است . مطالعات وی بیشتر درباره تاریخ ، آثار سریانی ، فئودالیزم و خاستگاه آن ، نظام اقتصادی ـ اجتماعی و گسترش فرهنگی شام ، عربستان ، ایران ، و روم شرقی در سده های میانه بود ( دایره المعارف بزرگ شوروی ، همانجا). وی برآن بود که تبیین ویژگیهای دو نظام برده داری و فئودالی در خاور نزدیک در حکم کلید حل مسائل تاریخی این نواحی در سده های سوم و هفتم میلادی است (پیگولوسکایا، ترجمه فارسی ، ص ۲۱). او به موضوعاتی چون تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران ، روابط ایران و روم شرقی ، نهضت مزدکیان ، مسیحیان ایران ، جغرافیا و سازمانهای اقتصادی ، بازرگانی و تولیدی ایران در دوره ساسانی و مناسبات فئودالی و چگونگی ظهور آن ، اقطاع ، نظام ارضی و راه ابریشم پرداخته است .
در واقع ، او وارث دیدگاه و نظام فکری غالب محققان شوروی سابق است و در بررسی موضوعات و رویدادهای تاریخی به گذر از مرحله برده داری به فئودالیزم ، و بروز مناسبات فئودالی در نتیجه تشدید تضادهای طبقاتی قائل است . با این حال ، تحقیقات وی دارای اهمیت بسیار است ، زیرا توانایی او در استفاده از زبانهای قدیمی و جدید سبب می شد تا بتواند منابع را دقیق بررسی کند و در نتیجه گیریها، براسناد و مدارک مشخص تاریخی تکیه کند؛
کمتر کسی توانسته است چون او به این موضوعات با نگاهی جامع و چند جانبه بپردازد.
آثار
آثار پیگولوسکایا به زبانهای متعددی از جمله فارسی و عربی و فرانسه و آلمانی ترجمه شده است ،
کتابهای او که به فارسی ترجمه شده عبارت اند از:
اعراب حدود مرزهای شرقی و ایران در سده های چهارم ـ ششم میلادی (ترجمه عنایت الله رضا، تهران ۱۳۷۲)؛
شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان (ترجمه عنایت الله رضا، تهران ۱۳۶۷)؛
فصل اول و دوم کتاب تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هیجدهم (ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۶۳)؛
و مقدمه کتاب ایران در آستانه یورش تازیان (تألیف کولسینکف ، ترجمه محمد رفیق یحیایی ، تهران ۱۳۵۷).
از دیگر کتابهای پیگولوسکایا می توان از اینها نام برد:
سرزمین بین النهرین در سده های پنجم و ششم (مسکو ـ لنینگراد ۱۹۴۰)؛
روم شرقی و ایران در سده های ششم و هفتم (مسکو ـ لنینگراد ۱۹۴۶)؛
روم شرقی در راه رسیدن به هند (مسکو ـ لنینگراد ۱۹۵۱)؛
و خاورمیانه ، روم شرقی ، اسلاوها (لنینگراد ۱۹۷۶). بسیاری از این کتابها به زبانهای متعدد ترجمه شده است (برای آثار دیگر وی رجوع کنید به پیگولوسکایا، ترجمه عربی ، مقدمه هاشم ، ص ۹ـ۱۰؛ دایره المعارف بزرگ شوروی ، ذیل مادّه ؛عقیقی ، ج ۳، ص ۹۸).
وی آثاری هم از سریانی به روسی ترجمه کرده است
و آخرین کتاب او،
تمدن سریانی در سده های میانه (۱۹۷۹)، که بعد از مرگش چاپ شد، ناقص است (پیگولوسکایا، ترجمه عربی ، مقدمه هاشم ، ص ۱۰). افزون بر این کتابها، از او دهها مقاله درباره موضوعات یادشده به چاپ رسیده است ( رجوع کنید به پیرسون ، ص ۳۷، ۳۳۷، ۶۰۹، ۷۹۳، تکمله ۱، ص ۳، ۱۰۴، ۱۱۷، تکمله ۲، ص ۲، ۱۱۱، تکمله ۳، ص ۳، ۲۳۴، ۳۴۰، تکمله ۴، ص ۱۵۳).
منابع :
(۱) نینا ویکتوروونا پیگولوسکایا، العرب علی حدود بیزنطه و ایران من القرن الرابع الی القرن السادس المیلادی ، ترجمه از روسی به عربی از صلاح الدین عثمان هاشم ، کویت ۱۴۰۵/۱۹۸۵؛
(۲) همان ، ترجمه از روسی به فارسی : اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده های چهارم و ششم میلادی ، ترجمه عنایت الله رضا، تهران ۱۳۷۲ ش ؛
(۳) نجیب عقیقی ، المستشرقون ، قاهره ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱؛
(۴) Great Soviet encyclopedia, New York 1973-1983;
(۵) J.D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955, London 1974, First supplement 1956-1960 , London 1973, Second supplement 1961-1965, London 1974, Third supplement 1966-1970, London 1972, Fourth supplement 1971-1975, London 1977.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۵ صفحه
