نظام الدين حسن بن محمد بن حسين خراسانى نيشابورى معروف به نظام اعرج متوفاى بعد از 728 ق 1328 م از حافظان و مقريان صاحب نام دنياى اسلام. گويند خاندان و قبيله او در ديار قم مى زيستهاند، امّا او در نيشابور به دنيا آمده و در آنجا پرورش يافته است. فضل، ادب، تحقيق، تبحّر، دقت نظر و جودت قريحه او در ميان متأخرين مشهور بوده است. وى در علوم عقلى صاحب نظر بوده و در فنون زبان و ادبيات عرب دستى توانا داشته است. درباره او نوشتهاند كه بسيار پرهيزكار و پارسا و اهل تصوّف بوده و برخى او را به تشيع منتسب دانستهاند. رويكرد صوفيانه وى در تأليفات او بويژه تفسيرش به روشنى هويداست. و نيز از ديباجه تفسيرش به حسب ظاهر عدم تشيع وى ثابت مىشود. وى در عقيده شهرت به مذهب شافعى اشعرى دارد.
تأليفات
از وى آثار بسيارى بر جاى مانده است كه مهمترين آنها كتاب
1- غرائب القرآن و رغائب الفرقان است. ديگر تأليفات وى عبارتند از:
2- اوقاف القرآن
3- البصائر فى مختصر تنفيح المناظر
4- تفسير التحرير كه شرح تحرير مجسطى خواجه نصير طوسى است.
5- لب التأويل در تفسير قرآن
6- توضيح التذكرة كه شرح تذكره خواجه نصير طوسى در علم هيئت بوده است.
7- رسالهاى در حساب و به زعم بعضى« خلاصة الحساب» شيخ بهايى از همين رساله اخذ شده است
8- شرح شافيه ابن حاجب در علم صرف معروف به شرح نظام.
9- ترجمه فارسى قرآن البته در بعضى نسخ تفسير، عبارتى از مفسر نقل گرديده كه اتمام آن را اوائل صفر سال 730 هجرى در دولت آباد هند، نشان مىدهد.
