ابو محمد، سهل بن عبد الله بن یونس بن عیسى بن عبد الله تسترى به سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ ق در تستر( شوشتر) خوزستان به دنیا آمد و نسبت وى به همین شهر برمىگردد. وى از عارفان بنام بود که سهلیان به او منسوبند.
در زهد و بى اعتبارى به زخارف دنیوى، کم نظیر بود و کراماتى به او نسبت دادهاند. در مکه مکرّمه با ذو النون مصرى( شخصیت معروف جهان تصوف متوفاى ۲۴۶) ملاقات کرد و از او بهره فراوان گرفته، سخت شیفته وى گردید.
مدت زیادى در بصره سکنا گزید و به ریاضت و عبادت پرداخت و همانجا به سال ۲۸۳ ق( برخى ۲۷۳ ق و برخى دیگر ۲۹۳ ق گفتهاند.) وفات یافت. ابن بطوطه در سفرنامه خود مىنویسد که نوههاى تسترى را در شوشتر دیده است.
تسترى در شوشتر پرورش یافت و از سنین کودکى با تصوف آشنا گشت از وى نقل مىشود که سه ساله بودم و شبها از خواب برخاسته نماز شب داییم را تماشا مىکردم.
محمد بن سوّار( دایى تسترى) به من مىگفت که به خواب روم، بیدارى تو قلب مرا به خود مشغول مىکند. روزى داییم به من گفت: نمىخواهى خدایت را ذاکر باشى، همان کسى که تو را خلق کرد.کیفیت آن را از او پرسیدم گفت، شبها سه مرتبه در دل بگو: الله معى، الله ناظر الى، الله شاهدى. بر همین منوال عمل کرده پس از مدتى احساس شیرینى خاصى در دل نمودم و آن را به هفت بار رساندم.
بعد از یکسال به من گفت بر همین عمل تا هنگام مرگ ادامه بده زیرا هم در دنیا و هم در آخرت به نفع تو خواهد بود. همواره از این ذکر شیرینى درونى خاصى در خود احساس مىکردم، روزى به من گفت: اى سهل، کسیکه خدا با اوست و او ناظر اعمالش مىباشد و شاهد بر احوال اوست، گناه نمىکند، مبادا گناه از تو سر بزند.
شش یا هفت ساله بود که قرآن را حفظ نمود. به مدت ۱۲ سال همواره روزه بود تا اینکه براى یافتن پاسخ سؤالى به بصره و سپس به آبادان آمده و جواب مردى به نام ابو حبیب حمزه بن عبد اللّه عبادى او را آرام کرد.
مدتى نزد او به فراگیرى مشغول شد، سپس به شوشتر مراجعت نموده به زهد و تهجد و عبادت مشهور گشت. قوت سال خود را با یک درهم نان جو، سامان مىداد و سحر را با نان جو مىگذراند، پس از مدتى هر سه شب، پنج شب و هفت شب یک بار سحر مىخورد، ۲۰ سال بر این منوال سپرى کرد. سپس به مسافرت پرداخت و بسیارى از علما و اولیا را ملاقات کرد و بعد از مدتى به شوشتر بازگشت و از آن پس تمام شب را به عبادت مىگذارند. وى از ۲۱ سالگى مرجع پاسخگویى مشکلات علمى گشت و این بیانگر مقام علمى او مىباشد.
اساتید و شاگردان
آنچه در منابع مختلف مانند مرآه الجنان( حوادث سال ۲۸۳)، وفیات الاعیان ابن خلکان، البدایه و النهایه، سیر اعلام النبلاء و معجم البلدان آمده فقط نام چند تن به عنوان کسانى که تسترى از آنها علم، فرا گرفته، بیان شده است:
- 1- محمد بن سوّار( دایى تسترى)
- 2- ابو حبیب حمزه بن عبد اللّه عبادى
- ۳- ذالنون مصرى
- ۴- ادریس بن ابى خوله انطاکى
اسامى ۲۵ تن نیز به عنوان شاگرد و صحابى تسترى که برخى از او اخبارى نیز نقل کردهاند، آمده استاز جمله آنها:
- 1- ابن درستویه
- 2- ابو جعفر مصیحى مغازلى
- ۳- ابو الحسن بشرى،
- 4- ابو الحسن بغدادى المزین
- ۵- ابو الحسن نخاس
- ۶- ابو على بصرى
- 7- ابو محمد جریرى
- ۸- ابو یعقوب سوسى
- ۹- احمد بن سالم
- ۱۰- ایوب الحمال
- ۱۱- البر بهارى
- 12- بکر بن محمد بن علاء ابو الفضل قشیرى
- ۱۳- حسین بن منصور حلاج ابو مغیث
- ۱۴- عبد الجبار بن شیراز بن یزید عبدى نهر بطى
- 15- على بن عبد العزیز ضریر صوفى بغدادى
- ۱۶- عمر بن واصل عنبرى
- 17- محمد بن حسن بن احمد جورى
- ۱۸- محمد بن حسن
- 19- محمد بن احمد بن سالم ابو عبد الله
مؤلفات
برخى محققین بر این نظرند که تسترى کتابى با خط خود به یادگار نگذاشت و آثارى که به وى منسوب است، خلاصه اى از مطالبى است که وى بر شاگردان خود بیان داشته و آنها بعد از وفات تسترى به جمع آورى و کتابت آن پرداخته اند.
فؤاد سزگین در تاریخ التراث العربى مجلد اول، جزء چهارم ۸ تألیف را با بیان على نگاهدارى آنها، عنوان کرده است، کمال جعفر فهرستى با ۱۲ اثر ارائه داده که شش تألیف با لیست سزگین مشترک بوده و سه اثر را از فهرست ابن ندیم ذکر نموده و یکى هم از حاجى خلیفه، در کشف الظنون ذکر کرده است بدین ترتیب مجموعه تألیفات منتسب به تسترى، ۱۴ اثر خواهند شد که از این قرارند:
- 1- تفسیر القرآن العظیم( تفسیر تسترى)
- ۲- جوابات اهل الیقین
- 3- دقائق المحبین
- 4- رساله فى الحروف
- 5- رساله فى الحکم و التصوف
- ۶- سلسبیل سهلیه
- ۷- الغایه لاهل النهایه
- ۸- لطائف القصص فى قصص الانبیاء
- ۹- کتاب المعارضه و الرد على اهل الفرق و اهل الدعاوى فى الاحوال
- ۱۰- کتاب المیثاق
- ۱۱- کلام سهل
- ۱۲- مقاله فى المنهیات
- ۱۳- مناقب اهل الحق و مناقب اهل الله عز و جل
- ۱۴- مواعظ العارفین کمال جعفر در« من التراث الصوفى» نتیجه مىگیرد که از آثار تسترى مىتوان تسلط کامل او را بر علم کلام و فلسفه دریافت، ضمن این که از علم طب و کیمیا نیز آگاه بود.
