علما-زعلمای قرن دوازدهم

زندگینامه محمد بن عبدالرزاق حسینی یمانی«سیدمرتضی زبیدی»( ۱۱۴۵-۱۲۰۵ ه ق)(صاحب تاج العروس)

مرتضی زبیدی، محمد بن عبدالرزاق، مشهور به مرتضی و مکنی به ابوالفیض حسینی یمانی حنفی صاحب تاج العروس وی در وطن خود نشأت یافت.

سپس برای تحصیل علم، آغاز سفر کرد چندین بار به حج رفت و در مکه با سیدعبدالرحمن عیدروس ملاقات کرد و پیوسته ملازمت او داشت، مختصر سعد را از او فراگرفت و خرقه به دست او پوشید. و روایت مرویات او را اجازت حاصل کرد، و بر اثر توصیفاتی که دربارهء علما و ادباء مصر از او شنید به مصر عزیمت کرد.

زبیدی در ۱۱۶۷ ه ق وارد مصر شد و اسماعیل کتخدا عذبان او را مورد عنایت خاص خود قرار داد و با او دوستی فراوان کرد سرانجام بین عام و خاص شهرت فراوان یافت، به صعید و دیگر نقاط مصر سفر کرد و مورد احترام و تجلیل بزرگان آن دیار قرار گرفت بسیاری از ارباب علم و سلوک را دید و سفرنامه ها پرداخت و تألیف شرح قاموس را آغاز کرد. و سالها( ۱) برای اتمام آن رنج برد و پس از آنکه شرح قاموس را در ۱۴ جلد بپایان رسانید آنرا تاج العروس نامید. و بدین مناسبت ولیمه ای داد که همه طلاب و اساتید وقت در آن ولیمه دعوت شده بودند. (از معجم المطبوعات ج ۲ ستون ۱۷۲۶ تا ۱۷۲۸ )

زرکلی آرد: محمد بن عبدالرزاق حسینی مکنی به ابوالفیض و مشهور به مرتضی زبیدی( ۱۱۴۵-۱۲۰۵ ه ق) ، علامهء لغت و حدیث و رجال و انساب و از بزرگان اهل تصنیف است در اصل از واسط  عراق و زادگاهش بلگرام هند است و در زبید (یمن) تربیت یافته و بزرگ شده است وی از زبید به حجاز سفر کرد و در مصر اقامت گزید و در آنجا فضیلت او به اوج شهرت رسید و سیل هدایا و تحف بسوی او سرازیر گردید.

پادشاهان حجاز و هند و یمن و شام و عراق و مغرب اقصی و ترک و سودان و الجزایر با او مکاتبه کردند، اعتقاد مردم در حق او چندان فزونی گرفت که بسیاری از مردم مغرب چنین می پنداشتند که هرکه حج کند و بزیارت زبیدی نرود و هدیه ای تقدیم او نکند حج او کامل نخواهد بود .

رحلت

سیدمرتضی زبیدی در طاعون مصر درگذشت.

آثار

او مؤلفات بسیار دارد، از تألیفات اوست:

  1. تاج العروس (شرح قاموس) در ۱۰ جلد مطبوع،
  2. اتحاف الساده المتقین در شرح احیاء العلوم غزالی در ۱۰ جلد که در مصر چاپ شده،
  3. اسانید الکتب السته،
  4. عقود الجواهر المنیفه فی ادله مذهب الامام ابی حنیفه که در دو جلد چاپ شده،
  5. کشاف اللثام عن آداب الایمان و الاسلام،
  6. رفع الشکوی و ترویح القلوب فی ذکر ملوک بنی ایوب،
  7. معجم شیوخ،
  8. الفیه السند شامل ۱۵۰۰ بیت در حدیث،
  9. شرح الفیهء مذکور،
  10. مختصر العین که خلاصهء کتاب العین خلیل بن احمد است در لغت،
  11. تکمله و صله و ذیل برای قاموس در دو جلد بزرگ،
  12. رسالهء ایضاح المدارک بالافصاح عن العواتک،
  13. رسالهء عقد الجمان فی بیان شعب الایمان،
  14. تحفه القماعیل فی مدح شیخ العرب اسماعیل،
  15. تحقق الرسائل لمعرفه المکاتبات و الرسائل،
  16. جذوه الاقتباس فی نسب بنی العباس،
  17. حکمه الاشراق الی کتاب الَافاق،
  18. الروض المعطار فی نسب الساده آل جعفر الطیار،
  19. مزیل نقاب الخفاء عن کنی سادتنا بنی الوفاء،
  20. بلغه الغریب فی مصطلح آثار الحبیب،
  21. تنبیه العارف البصیر علی اسرار الحزب الکبیر،
  22. سفینه النجاه المحتویه علی بضاعه مزجاه من الفوائد المنتقاه،
  23. غایه الابتهاج لمقتفی اسانید مسلم بن الحجاج،
  24. عقد اللئالی المتناثره فی حفظ الاحادیث المتواتره،
  25. و نشوه الارتیاح فی بیان حقیقه المیسر و القداح

زبیدی زبان ترکی و فارسی را بخوبی  میدانست و با زبان کرج نیز آشنائی داشت (از اعلام زرکلی چ ۲ ج ۷ صص ۲۹۷ ۴۱۳ و جبرتی ج ۲ ص ۱۹۶ و ۲۹۰ ، خطط مبارک ج ۲ ص ۹۴ ، آداب اللغه ج ۳ ص ۲۸۸ ، مجلهء مجمع العلمی العربی دمشق – ۳۹۸ ج ۲ ص ۵۶ و ۱۰۶ ، فهرست دارالکتب ج ۳ ص ۴۷ ، فهرست کتابخانهء تیموری ج ۳ ص ۱۱۸ در کتابهای فهرس الفهارس ج ۱ صص ۲۹۸ از زبیدی یاد شده است.)

از اعلام ۱۴ سال در این کار بسر کرد و ازجمله کتبی که برای شرح قاموس از آن بهره برد نسخه ای از – (۱) ( حاشیهء ص ۲۹۸ از ج ۷ صحاح است که اکنون در کتابخانهء تیموری نگهداری میشود و پر از حواشی و تعلیقات اوست (از حاشیهء معجم المطبوعات).

لغت نامه دهخدا

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
-+=