کلین (بر وزن حسین) قریهایست در ۳۸ کیلومترى جنوب غربى شهر رى کنونى که پنج کیلومتر از جاده دور است و از این قریه فقها و محدثینى بزرگ برخاستهاند که از جمله آنها محمد بن یعقوب کلینى و دائى او مرحوم علان است. مرحوم کلینى در آنجا شیخ و پیشواى شیعه بود و سپس ببغداد مسافرت کرد و در آنجا هم بتدریس و فتوى اشتغال داشت. سال ولادت کلینى معلوم نیست ولى وفاتش در ۳۲۸ یا ۳۲۹ بوده است و سفراء مهدى علیه السلام یعنى نواب خاص آن حضرت را درک کرده و احادیث و اخبار را از دست اولش اخذ کرده است.
بعضى از علما معتقدند که کتاب کافى بر امام زمان علیه السلام عرضه شده، و آن حضرت فرمود:الکافى کاف لشیعتنا
«همین کتاب کافى شیعیان ما را بس است» معلوم نیست که مرحوم کلینى کتاب کافى را در کجا و از کجا و از چه سالى شروع کرده است ولى آنچه معلومست تألیف آن مدت بیست سال طول کشیده و در بغداد خاتمه یافته است.
(ستایش کلینى)
۱- نجاشى گوید: او در زمان خود شیخ و پیشواى شیعه بود در رى، و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.
۲- ابن طاوس گوید: توثیق و امانت شیخ کلینى مورد اتفاق همگان است.
۳- ابن اثیر گوید: او بفرقه امامیه در قرن سوم زندگى تازهاى بخشید و پیشوا و عالم بزرگ و فاضل و مشهور در آن مذهب است.
۴- ابن حجر عسقلانى گوید: کلینى از رؤساء فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عباسى.
۵- محمد تقى مجلسى گوید: حق اینست که در میان علماء شیعه مانند کلینى نیامده است و هر که در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مییابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالى مؤید بوده است.
(تألیفات کلینى)
۱- کتاب تفسیر الرؤیا (تعبیر خواب).
۲- کتاب الرجال.
۳- کتاب الرد على القرامطه (طایفهاى از خوارج- مجمع البحرین-).
۴- کتاب الرسائل، رسائل ائمه علیهم السلام.
۵- کتاب الکافى.
۶– کتاب ما قیل فی الائمه علیهم السلام من الشعر.
(مقبره کلینى)
نجاشى گوید: کلینى در مقبره خود در باب الکوفه بغداد و در جانب غربى بخاک سپرده شد و ابن عبدون متوفى بسال ۴۲۳ قبر او را میشناخته و گفته است: من قبر او را در جاده طائى دیدهام که لوحى داشت و روى آن نام او و پدرش بر آن نقش بود و در اواخر قرن چهارم کهنه شده بود. و اکنون قبر او در جانب شرقى دجله نزد باب جسر عتیق (جسر مأمون) است، کسى که از جانب مشرق بیاید و بطرف کرخ رود، مقبره در سمت دست چپ او واقع مىشود و شیعیان قرنها است که زیارت این محل را بنام مقبره کلینى عادت کردهاند و سنىها هم بر احترام آن مقبره و تعظیم (کلینى) اتفاق دارند و این شیوه مستمر و روش دیرین گذشتگان، ما را باحترام همین مکان وادار میکند، اگر چه دفن او در آنجا از لحاظ تاریخ محقق نباشد.
محمد تقى مجلسى گوید: مقبره کلینى در مولوى خانه بغداد است و بشیخ المشایخ معروفست و عامه و خاصه آن را زیارت میکنند، من از جماعتى از شیعیان شنیدم که آن مقبره محمد بن یعقوب کلینى است و خودم او را در همان جا زیارت کردم.
(ستایش کتاب کافى)
۱- شیخ مفید گوید: کافى در ردیف جلیلترین کتب شیعه و سودمندترین آنهاست.
۲- محمد بن مکى شهید در اجازه خود بابن خازن گوید: کتاب کافى در علم حدیث است و امامیه مانندش را ننوشتهاند.
۳- محقق کرکى در اجازه خود بقاضى صفى الدین عیسى گوید: کتابى بزرگ در موضوع حدیث بنام کافى است که مانندش نوشته نشده. این کتاب از احادیث شرعى و اسرار دینى مقدارى جمعآورى نموده که در کتاب دیگرى یافت نمیشود.
۴- فیض کاشانى گوید: کافى شریفترین و کاملترین و جامعترین کتب است
زیرا که در میان آنها شامل اصول و خالى از عیب و فضول است.
۵- شهید ثانى گوید: کتاب کافى، آبشخور صافى است که بجان خودم هیچ نویسندهئى مانندش را برشته تألیف در نیاورده است و قدر و منزلت کلینى و جلالت او از این کتاب هویدا گردد.
۶- مولى محمد امین استرآبادى در کتاب «فوائد المدنیه» گوید: ما از اساتید و علماء خود شنیدهایم که در اسلام کتابى تألیف نشده که برابر یا نزدیک بکتاب کافى باشد.
یکى از افاضل گوید: بدان که کافى کتابیست جامع احادیث در تمام علوم عقاید و اخلاق و آداب و فقه- از اول تا آخرش- که در کتب احادیث عامه مانندش نیست کجا آنها میتوانند کتابى مانند کافى در جمیع فنون و احادیث و تمام اقسام علوم الهى که از خاندان عصمت و رحمت بدست آمده داشته باشند. (زیرا آنها خاندان عصمت و رحمتى ندارند).
کتاب کافى از علومى که گفتیم آنقدر گرد آورده که در کتاب دیگرى نیست بدرجهاى که احادیثش از لحاظ متن و سند بر تمام شش کتاب صحیح عامه فزونى دارد زیرا شماره احادیث کافى ۱۶۱۹۹ میباشد در صورتى که تمام احادیث صحیح بخارى با مکرراتش ۷۲۷۵ حدیث است و گفتهاند که با حذف مکررات ۴۰۰۰ حدیث است و ابن تیمیه گوید مجموع احادیث صحیح بخارى و مسلم از ۷۰۰۰ کمتر است.
(خصائص و امتیازات کتاب کافى)
۱- مؤلفش در زمان سفراء امام زمان علیه السلام زنده بوده و بقول سید بن طاوس این خود براى ما راهى باز میکند که نوشتجات کلینى را توأم با حقیقت بدانیم.
۲- کلینى ملتزم است که در کتاب کافى همه احادیث را جز اندکى با تمام
سلسله سند تا برسد بامام ذکر کند و گاهى صدر سند را حذف کرده زیرا حدیث را از کتاب شخصى که از او روایت نموده نقل کرده و سلسله سند در آن کتاب بوده است یا بواسطه آنکه بسندى که قبلا گذشته حواله کرده است.
۳- یکى از بزرگان محققین گفته است: روش کلینى در ترتیب احادیث هر باب اینست که حدیث درستتر و روشنتر را در اول باب قرار داده و سپس بهمین ترتیب احادیث مبهم و مجمل را ذکر نموده است از این جهت غالبا احادیث آخر هر بابى خالى از اجمال و ابهام نیست.
۴- در بیشتر موارد، اخبار متعارض را ذکر نکرده و تنها بذکر روایاتى که دلیل عنوان با بست اکتفا نموده و این خود دلیل ترجیح دادن اوست روایات ذکر شده را بر روایاتى که ذکر نکرده است. پایان نقل از مقدمه آقاى دکتر محفوظ.
مقدمه ؛ أصول الکافی / ترجمه مصطفوى//علی اکبر غفاری