زندگینامه شیخ محمد امین کردی(متوفی۱۳۳۲ه ق)

 محمد امین بن فتح الله زاده اربلی ، صوفی و واعظ نقشبندی. وی در نیمۀ دوم قرن سیزدهم در اربیل/اربل، در شمال عراق، متولد شد (کردی، مقدمۀ عزامی، ص۳؛ د.اسلام، ذیل «کردی،محمد امین»). شیخ سلامه عزامی( از خلفای او و از بزرگان علمای الأزهر) در مقدمۀ تنویر القلوبِ کردی، به تفصیل به شرح احوال و سفرها و کرامات او پرداخته است.

اساتید

کردی تعلیمات خود را نزد پدرش، فتح‌الله‌زاده که شیخ طریقت قادریه بود، شروع کرد (کردی، همان،ص۳ـ۴؛ د.‌ اسلام، ذیل مادّه) و از طریق عمر ضیاءالدین (متوفی ۱۳۱۸)، که از خلفای بهاءالدین خالد نقشبندی بود، به طریقت خالدیۀ نقشبندیه پیوست (کردی،همان،ص۴؛ دی یونگ، ۱۹۷۸، ص۱۴۲).

او چند سال را با شیخ عمر گذرانید و سپس در طریقت نقشبندیه اجازۀ ارشاد گرفت (کردی،همان،ص۴ـ۷؛ د. اسلام، ذیل مادّه). همچنین با اجازۀ شیخ خویش به سیاحت و زیارت قبور صالحان پرداخت و در این مدت تجربیات غریبی کرد (رجوع کنید به کردی، همان، ص۸؛ د. اسلام، ذیل مادّه)؛ از جمله سالهای بسیاری را که در مکه و مدینه سپری کرد، توأم با مکاشفات و تجربه‌های عمیق عرفانی بود، به گونه‌ای که وی حال خود را مشابه حال ابن‌عربی در زمان تألیف فتوحات مکیه وصف کرده است (د. اسلام، ذیل مادّه؛ نیز رجوع کنید به کردی،همان، ص۸-۱۲).

او سپس به مصر رفت و جز برای سفری به مکه و مدینه از آنجا خارج نشد (د. اسلام، ذیل مادّه). وی در مصر به تحصیل در الأزهر پرداخت و در رواق طلاب کُرد در الأزهر ساکن شد. سپس به دهکدۀ اَمْبابِه در بیرون قاهره، و از آنجا به بولاق رفت و در آنجا اقامت گزید، اما گاهی برای دانش‌اندوزی به الأزهر سفر می‌کرد (کردی،همان ، ص۱۲ـ۱۳؛ د. اسلام، ذیل مادّه).

کردی به علم حدیث و تفسیر علاقۀ بسیار داشت و تا سالهای پایانی عمرش در مجلس درس سلیم بشری در الأزهر حاضر می شد و پس از فراگیری تفسیر و حدیث و فقه شافعی از وی، در بولاق به تدریس حدیث و فقه و کلام پرداخت(کردی، همان، ص۱۳ـ۱۴). کردی که تا آن زمان گرایش عرفانی خود را پنهان کرده بود، به سبب اشارتی که در خواب از شیخ عمر دید، به‌ ترویج تعالیم خالدیۀ نقشبندیه پرداخت و با سفرهای بسیار توانست بسیاری از اهالی قاهره و روستاهای شمال مصر را به طریقت خویش درآورد و حتی مخالفت پیروان طریقتهای دیگر و هواداران جنبش سلفی، مانع از افزایش مریدان وی نشد (کردی، همان، ص۱۴ـ۱۵؛ د. اسلام، ذیل مادّه؛ وایزمن، ص۱۰۰).

رحلت

محمدامین کردی در ۱۳۳۲ درگذشت و در گورستان قرافۀ قاهره، نزدیک مقام سیده زینب، دفن شد (درنیقه، ص۱۳۰؛ د. اسلام، ذیل مادّه).

پس از او، فرزند و نوه اش طریقت خالدیۀ نقشبندیه را تداوم بخشیدند. این طریقت بیشتر در میان طبقات بالای جامعه رواج داشت، اما انشعاباتی که در این طریقت به وجود آمد، مانع از گسترش آن در دیگر کشورهای شمال افریقا و سرزمینهای جنوب صحرا شد (دی یونگ، سلسله‌های صوفیانه… ، ص۱۲۵؛ وایزمن، ص۱۰۱). دیگر خلیفۀ برجسته کردی، محمد امین سقا بود که بسیاری از نقشبندیهای معاصر در مصر از اخلاف او هستند (د. اسلام، ذیل مادّه).

آثار

کردی آثار متعددی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان دارد که برخی از مهمترین آنها عبارت¬اند از:

تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، در سه بخش: عقاید دینی؛ فقه شافعی؛ و تصوف .وی در این کتاب ، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی را به شیوۀ طریقت نقشبندیه بیان کرده است.

مواهب السرمدیه فی مناقب الساده النقشبندیه،شامل شرح احوال مشایخ نقشبندیه تا شیخ عمر ضیاءالدین، و اصول طریقت نقشبندیه.

وی به سبب علاقه به تعلیم قرآن، رساله‌ای در علم تجوید قرآن و آداب تلاوت تصنیف کرده که به چاپ نرسیده است (کردی، همان، ص۱۶؛ برای دیگر آثار وی، رجوع کنید به سرکیس، ج۲، ستونهای۱۵۵۴ و ۱۵۵۵؛ زرکلی،ج۶،ص۴۳).

کردی بیشتر بر دو تعلیم نقشبندیه تأکید داشت؛ذکر خفی، و تلاوت دعای معروف به «ختم خواجگان» که توسل به مشایخ نقشبندیه برای دفع بلایا و حوادث است. از‌این‌رو، بخشی از آثارش را به مبحث ذکر قلبی و زبانی و کیفیت و آداب آن در میان نقشبندیه اختصاص داده و به بیان دلایل نقلی و عقلیِ ترجیح ذکر قلبی بر ذکر زبانب پرداخته است (رجوع کنید به کردی، تنویر، ص۵۰۸ـ۵۲۰؛ همو، ۲۰۰۵، ص۲۸۲ـ۲۹۹).

منابع:

(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، بیروت ۲۰۰۲؛
(۲) محمداحمد درنیقه، الطرق النقشبندیه و اعلامها، چاپ جروس برس، [طرابلس( )۱۴۰۷/۱۹۸۷(؛
(۳) یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم۱۴۱۰؛
(۴) محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب،چاپ سلامه عزامی،بیروت )بی‌تا]؛
(۵) همو، المواهب السرمدیه فی مناقب الساده النقشبندیه، قاهره ۲۰۰۵؛

(۶) Frederick de Jong, Sufi orders in Ottomon and post-Ottomon Egypt and the middle-east, Istanbul;
(۷) Ibid, Turuq and Turuq-linked institutions ik nineteenth century Egypt, Leiden,1978;
(۸) EI2, s.v. “AL- KURDĪ, MUHAMMAD AMĪN”, by Hamid Algar;
(۹) Itzchak Weismann, The Naqshbandiyya, orthodoxy and activism in a world wide sufi tradition, London and New York, 2007.

دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۵