|
عالمان بزرگ شیعه حقى بیش از آنچه که در این سطور و صفحات بگنجد، دارند. چرا که از لحظه لحظه عمر مبارکشان براى اداى رسالت دینى بهره برده و همیشه و همواره در تلاش و تکاپوى حفظ میراث دینى و فرهنگى بوده اند. آثار جاویدى که براى نسلهاى آتى یادگار گذارده نشان از بلندى همت آنان دارد. علامه سید محمد جواد عاملى دانشمندى بزرگ از همین قبیله است که با کتاب (مفتاح الکرامه )اش درهاى کرامت را به روى فقیهان و عالمان شیعى گشوده است . این سطور نگاهى گذرا به زندگى این شخصیت ارجمند مى باشد. در سال ۱۱۵۲ ق . در شقراء از روستاهاى جبل عامل (نواحى لبنان ) و در خانواده اى اهل دین و دانش ، نوزادى پا به عرصه هستى گذاشت که او را جواد نهادند.از همان آغاز زمزمه زلال قرآن در وجودش جارى گشت و روح پاکش را سیراب ساخت . نسبت او از طرف پدر به امام حسین علیه السلام و از طرف مادر به امام حسن علیه السلام و امام موسى کاظم علیه السلام مى رسد. سید جواد پس از آنکه دوران کودکى را پشت سر نهاد به مکتب رفت تا مقدمات علوم را از عموزاده اش ابوالحسن موسى فرا گیرد. او در درسها با علاقه زیاد و شوق وافر شرکت مى جست و در اندک زمانى توانست دروس مقدماتى را بیاموزد و همین کوشش بى وقفه اى که از هود نشان مى داد موجب گشت تا آشنایان او آینده بسیار روشنى را برایش پیش بینى کنند. سید جواد در سال ۱۱۹۴ ق ، با کوله بارى از امید راهى اعتاب مقدس عراق شد تا بتواند از خرمن دانش اندیشمندان شیعى حوزه نجف خوشه چینى کند. قبل از رسیدن به حوزه بزرگ نجف وارد شهر کربلا شد تا نخست خود را از فرات عشق سیراب سازد ولى هنگامى که با حضور استوانه هاى گران سنگى همانند آقا وحید بهبهانى (متوفى ۱۲۰۵ ق ) و سید على طباطبایى (متوفى ۱۲۳۱ ق ) در کربلا مواجه شد در همانجا رحل اقامت افکند تا در جوار بارگاه ملکوتى امام حسین علیه السلام از محضر نورانى آن استادان بزرگ بهره اى علمى و عملى ببرد. آن روزها که حوزه نجف به مثابه بزرگترین مرکز علمى تشیع محسوب مى شد و اساتید و نام آورى در آن شهر به تدریس و تربیت دانش پژوهان علوم دینى اشتغال داشتند سید محمد جواد نیز خود را به آن اقیانوس بزرگ رسانید تا بتواند گامهاى بیشترى در عرصه علم و اجتهاد بردارد. ایشان در آغاز ورود به این شهر شهرت والایى پیدا نمود و در آن حوزه عظیم درخشش بیشترى کرد. او علاوه بر ادامه پژوهشهاى خود به تدریس و تالیف نیز پرداخت . ۱٫ سید بحرالعلوم (۱۱۵۴ – ۱۲۱۲ ق ): او از علماى بزرگ شیعه است و به موجب عظمت و مقام علمى و معنوى اش در میان دانشمندان جایگاه خاصى دارد. ۲٫ شیخ جعفر کاشف الغطاء (۱۱۵۴ – ۱۲۲۸ ق ): او از استوانه هاى علم و علماى نام آور است و سید جواد از ایشان چنین یاد مى کند: امام ، علامه مورد اعتماد و از بزرگترین دانشمندان است . ۳٫ شیخ حسین نجف (۱۱۵۹ – ۱۲۵۱ ق ): وى از اسوه هاى فضیلت و تقوا و از عالمان کم نظیر است . از ویژگیهاى این عارف نامى این بود که هیچ گاه لب به سخن نمى گشود مگر با اینکه با آیه یا روایت و سخن حکمت آمیز. دیگر آنکه ناملایمات روزگار در وى تاثیر نمى گذاشت . علماى بزرگ شیعه چون کاشف الغطاء و سید بحرالعلوم احترام خاصى براى ایشان قائل بودند. سید جواد علاوه بر مقام والاى علمى از نظر اخلاقى نیز قله نشین فضایل بود. چرا که آنچه را مى آموخت جامه عمل مى پوشاند. نوشته اند چون سید بحرالعلوم اداره حوزه نجف را به عهده گرفت وظایف مهم حوزه را تقسیم کرد و هر کدام را به دست افراد با کفایتى سپرد. از جمله کارهاى تحقیق و تالیف را به سید جواد واگذار نمود تا به پژوهش در علوم آل محمد صلى الله علیه و آله بپردازد. این اندیشمند عالیقدر نیز با توجه به اطلاعات فراوانى که در اخبار و اقوال داشت . تالیفات پرارجى از خود به یادگار گذاشت . آن آثار جاوید عبارتند از: ۱٫ مفتاح الکرامه (این کتاب گران سنگ شرحى به سبک نو بر کتاب قواعد الاحکام علامه حلى است و در واقع کلید اجتهاد است .) فقیه نامى علامه سید جواد عاملى پس از رحلت سید بحرالعلوم و مسافرت علامه کاشف الغطا به ایران ، بر کرسى تدریس نشست و به موجب تبحر در فقه و اصول و احاطه اى که بر اقوال متاخرین و متقدمین داشت شمار زیادى از دانش پژوهان در درس ایشان شرکت مى نمودند. عده اى از پژوهش یافتگان مکتب علامه عاملى و درس آموزان (مفتاح الکرامه ) او به مقامات عالى رسیدند و در دانش و درستکارى سرآمد عصر خویش گشتند. از جمله شاگردان نمونه وى افراد ذیل اند: ۱٫ شیخ محمد حسن نجفى مولف کتاب جواهر الکلام (متوفى ۱۲۶۶ ق .): او از عالمان والا مقام و مولفان کم نظیر شیعه است که سى سال از عمر شریفش را صرف گردآورى (جواهر الکلام ) این دایره المعارف فقه شیعه نمود. دانشمندان گرانقدرى که به علامه اجازه روایت داده اند عبارت اند از: عالمانى که از علامه بزرگوار سید جواد عاملى اجازه روایت اخذ کرده اند بدین قرارند: این عالم سخت کوش و خستگى ناپذیر هنگامى که وهابیون به نجف حمله بردند به صف مبارزان پیوست و علاوه بر این با نوشتن رساله (وجوب الذب عن النجف الاشرف ) مردم را به جهاد و دفاع ترغیب نمود و با قلم و شمشیر، به دفاع از ارزشهاى اسلامى پرداخت و در همان زمان نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود و با چنین کارى پیوندى میان دانش و مبارزه ایجاد نمود. ایشان خود چنین گفته است : نباید دفاع و مهیا کردن نیروها براى دفاع ، مرا از تالیف و تصنیف باز دارد. (۹۴۶) یکى دیگر از یادگارهاى با ارزش ایشان کتابخانه اش بود که در آن بسیارى از نسخ خطى علماى بزرگ از قرون پیشین را جمع آورى کرده ، در آن زمان از کتابخانه هاى غنى به شمار مى آمد. در این گنجینه گران سنگ کتابهاى نفیس فقهى ، رجالى ، حدیثى و… نگهدارى مى شد. ایشان در کتاب مفتاح الکرامه به این ذخایر ارزشمند اشاره کرده و بدون واسطه به آنها استناد جسته است .(۹۴۷) از علامه سید جواد عاملى دو فرزند که اهل علم و فضل بوده اند به یادگار ماند: علامه سید جواد عاملى در اواخر عمر مبارکش نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود، او در آن لحظه هاى آخر چنین وصیت مى کند: در حالى مشغول تالیف هستم که وهابیها به عتبات حمله مى کنند و مضافا اینکه در حال مریضى و ضعف جسم مى باشم . پس شما را سفارش مى کنم که در هر حال در تحصیل علم تلاش و جدیت کنید. این عالم فرزانه و محقق ژرف نگر و سخت کوش پس از عمرى خدمت به شیعه ، سرانجام در سال ۱۲۲۶ ق . به سوى معبود خویش پر کشید و در جوار رحمت الهى ماوا گرفت و حوزه هاى علمیه را در سوگ نشاند. شایان ذکر است که تعیین محل دفن ایشان نیز بر طبق وصیت خودشان بوده است زیرا در عالم رویا قبر خود را مشاهده مى کند، پس از آن سفارش مى نماید که او را در یکى از حجره هاى شرقى از طرف باب قبله روبروى مرقد مطهر امیرالمومنین على علیه السلام دفن کنند و اکنون مزارش زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام است و در برخى از کتابها کراماتى براى تربت پاکش ذکر کرده اند. رحمت بى منتهاى پروردگار نصیب او باد.
گلشن ابرار//جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم |
علما-ععلمای قرن دوازدهم