حسینى ، سیدحسن، شاعر و محقق معاصر. وى در فروردین ۱۳۳۵ در تهران در خانوادهاى متوسط بهدنیا آمد. تحصیلات ابتدایى و متوسطه خود را در این شهر گذراند و در ۱۳۵۳ش دیپلم طبیعى گرفت. از همین سالها اشعارش در برخى نشریات ادبى آن زمان، نظیر مجله فردوسى، منتشر میشد. در ۱۳۵۸ش، در مقطع کارشناسى رشته تغذیه از دانشگاه فردوسى مشهد فارغالتحصیل شد (حسن حسینى، ۱۳۸۴ش، ص ۱۲؛ ذوالفقارى، ص ۲۶) و در همان سال وارد حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى شد و به همراه قیصر امینپور*، محسن مخملباف و چند تن دیگر، فعالیتهاى هنرى و ادبى حوزه را راهاندازى و ساماندهى کرد (همانجاها).
در ۱۳۵۹ش، همزمان با آغاز جنگ عراق با ایران، خدمت سربازى خود را در رادیو ارتش آغاز کرد. در آنجا رباعیهاى فیالبداههاى میسرود که بر زبانِ رزمندگان جارى میشد (رجوع کنید به حسن حسینى، همانجا؛ نادمى، ص ۳۲).
در ۱۳۶۶ش از حوزه هنرى کناره گرفت و به تدریسِ دروس ادبى در دانشگاهها پرداخت. وى تا ۱۳۶۹ش دوره دکترى رشته زبان و ادبیات فارسى را در دانشگاه آزاد اسلامى تهران تا آخرین مرحله طى کرد (مهدیار حسینى، مصاحبه مورخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۷). در ۱۳۷۸ش تدریس را رها کرد و در واحد ویرایش رادیو مشغول به کار شد (حسن حسینى؛ ذوالفقارى، همانجاها).
در ۱۳۶۸ش، با همکارى چند تن از دوستانش، به منظور بارورى ذوق شاعرانِ جوان، «دفترِ شعر جوان» را تأسیس کرد و در همین سال به همراه قیصر امینپور برنده جایزه ادبى نیما یوشیج شد (ذوالفقارى، ص۲۷؛ مهدیار حسینى، همان مصاحبه).
رحلت
حسینى در ۹ فروردین ۱۳۸۳، بر اثر سکته قلبى، در بیمارستانِ بوعلى تهران درگذشت و پیکرش، پس از تشییعى باشکوه، در قطعه هنرمندان بهشت زهرا بهخاک سپرده شد. رهبر انقلاب، رئیسجمهورى وقت (سیدمحمد خاتمى) و بسیارى از مقامات بلندپایه جمهورى اسلامى، در واقعه درگذشت او پیامهاى تسلیت دادند (رجوع کنید به اندوهیاد شاعر سحرزاد، ص ۵ـ۶؛ سیدالشعراى انقلاب، ص ۲ـ۳؛ مهدیار حسینى، همان مصاحبه). وى از اشخاص برجسته و تأثیرگذارِ ادبیات انقلاب اسلامى بهشمار میآید (ذوالفقارى، همانجا).
آثار
عمده شهرتِ حسینى در شعر، به سبب دو مجموعه شعرِ همصدا با حلق اسماعیل (تهران ۱۳۶۳ش) و گنجشک و جبرئیل (تهران ۱۳۶۴ش) است (همان، ص ۲۷ـ۲۸). هم صدا با حلق اسماعیل گزیدهاى از سرودههاى پیش و پس از انقلاب و دفترى از رباعیات شاعر است که عمدتآ محتواى عاشورایى دارند. گنجشک و جبرئیل شامل سى قطعه شعر در قالب نیمایى و شعر سپید است که مضامین آنها عمدتآ بر محور عاشورا و کربلاست.
شاید بتوان گفت گنجشک و جبرئیل نقطه عطفى در شعر انقلاب است. بیان حادثه کربلا در قالبهاى نو، تخیل و احساس قوى، مضامین و تعابیر تازه، موسیقى بیرونى و درونى مناسب با ساختار شعر، و انسجام عناصر شعرى از جمله عوامل موفقیت این مجموعه و نفوذش بر مخاطب محسوب میشود. حسینى در این مجموعه کوشیده است با نگاهى تازه به شعر مذهبى، فضایى نو ترسیم کند و از شعارزدگى رایج در حوزه شعر مذهبى دورى جوید (رجوع کنید به شکارسرى، ص ۱۷؛ کاظمى، ص ۲۲؛ ذوالفقارى، ص ۲۸).
از ویژگیهاى شعر و نثر حسینى، طنز ظریف و فاخر اوست. با اینکه در این مجموعه زبان طنزآمیز وى، به سبب انعطافناپذیرى مضامین، فرصت چندانى براى ظهور نیافته است، اما باز این طنز تلخ، خود را نشان میدهد (شکارسرى، ص۱۹؛ نیز براى نمونه رجوع کنید به حسن حسینى، ۱۳۸۶ش، ص۲۰ـ۲۱).
شعرِ «راز رشید» (رجوع کنید به حسن حسینى، ۱۳۸۶ش، ص ۳۷ـ ۳۸) را، از مجموعه گنجشک و جبرئیل، شاید بتوان تبلور اشعار عاشورایى حسینى دانست که بسیارى از ناقدان و خوانندگان شعر، آن را تحسین کردهاند. تصاویر چند لایه، همراه با شبکهاى از ایهامها و تناسبها و اغراقها و تلمیحات مناسب، شعرى عمیق و ناب آفریده است (رجوع کنید به شکارسرى، ص ۱۷؛ کاظمى؛ ذوالفقارى، همانجاها).
در این دفتر با اینکه حسینى با مهارت توانسته است از صراحت رایج در اشعار مذهبى بپرهیزد، اما اشعار این دفتر از فهم خوانندگان عادى چندان دور نیست و به همین دلیل بارها بهچاپ رسیده است (رجوع کنید به کاظمى، همانجا).
دیگر اثر حسینى، نوشداروى طرح ژنریک (تهران ۱۳۸۳ش) است، مشتمل بر سرودههایى مستقل و در عین حال به هم پیوسته، در قالب نیمایى، به زبانى ساده و طنزى تلخ. تناسبهاى لفظى و معنوى، ابهام و ایهام، کاربرد هوشمندانه قافیه، ایجاز و بهرهگیرى از واژهها و ترکیبهاى عامیانه و روزمره، از ویژگیهاى عمده این مجموعه است (رجوع کنید به حسن حسینى، ۱۳۸۳ش، مقدمه سعید یوسفنیا، ص ۸ـ۱۱). برخى ناقدان، شیوه طنزپردازى، زبان مناسب، شخصیتپردازى و شگردهایى را که شاعر براى ملموستر کردن این اشعار بهکار گرفته است، ستایش کردهاند (رجوع کنید به امینى، ص ۲۹ـ۳۰؛ یوسفنیا، ص ۳۲ـ۳۳).
با توجه به دشوارى فهم و قرائتِ اشعار بیدلِ دهلوى، یکى از کارهاى ارزشمندِ حسینى، قرائت تمامى غزلیاتِ بیدل است که در چهار لوح فشرده، با نام متن کامل غزلیات بیدل دهلوى، ضبط شده و پس از مرگش، انجمن شاعران ایران آن را در تهران منتشر کرده است.
دیگر آثار حسینى عبارتاند از:
سفرنامه گردباد (تهران ۱۳۸۶ش) که مجموعه اشعار کلاسیک حسینى است و نیز ملکوت سکوت (تهران ۱۳۸۵ش) که مجموعه اشعار سپید و نیمایى اوست (هر دو با مقدمه قیصر امینپور).
مجموعه شعر از شرابههاى روسرى مادرم (تهران ۱۳۸۵ش) در وصف حضرت فاطمهزهرا سلاماللّهعلیها، که پس از درگذشت حسینى با مقدمه قیصر امینپور منتشر شد؛
بُرادهها (تهران ۱۳۶۵ش)، که مجموعهاى است از کلمات قصار و کاریکلماتور که جامعه ادبى از آن استقبال کرده است؛
طلسم سنگ (تهران ۱۳۸۱ش)، که مجموعهاى از نثرهاى عاشورایى حسینى است؛
بیدل، سپهرى و سبک هندى (تهران ۱۳۶۷ش)، که جزو نخستین پژوهشهاى بیدلشناسى در ایران است و تسلط وى را بر شعر فارسى و خصوصاً سبک هندى نشان میدهد؛
مُشت در نماى درشت (تهران ۱۳۸۱ش)، که مقایسه ادبیات و سینما از منظر معانى و بیان است و پژوهشى جدید در این حوزه محسوب میشود (رجوع کنید به سعیدى، ص۴۲ـ۴۶)؛
حمام روح (تهران ۱۳۶۳ش)، که ترجمه گزیدهاى از آثار جبران خلیل جبران* است؛
نگاهى به خویش (تهران ۱۳۸۱ش)، مجموعه گفتگوهاى شاعران معاصر عرب، که حسینى آن را با همکارى موسى بیدج ترجمه کرده است؛
و گزیدهاى از شعر جنگ و دفاع مقدّس (۱۳۸۱ش) با توضیحات.
منابع :
(۱) اسماعیل امینى، «گفتن و نگفتن: نگاهى به طنزآورى دکتر سیدحسن حسینى در نوشداروى طرح ژنریک»، شعر، ش ۴۱ (اردیبهشت ۱۳۸۴)؛
(۲) اندوهیاد شاعر سحرزاد، تهران: انجمن شاعران ایران، (بیتا.)؛
(۳) حسن حسینى، «سیدحسن حسینى از زبان سیدحسن حسینى»، شعر، همان؛
(۴) همو، گنجشک و جبرئیل: مجموعه شعر (۱۳۶۴ـ ۱۳۶۳)، تهران ۱۳۸۶ش؛
(۵) همو، نوشداروى طرح ژنریک، به انضمام چند قلم سروده دیگر، تهران ۱۳۸۳ش؛
(۶) حسنذوالفقارى، «دکتر سیدحسن حسینى»، رشد آموزش زبان و ادب فارسى، دوره ۱۸، ش ۲ (زمستان ۱۳۸۳)؛
(۷) نعمتاللّه سعیدى، «شکستن خط با قدم زدن: حاشیههایى بر کتاب مشت در نماى درشت»، شعر، همان؛
(۸) سیدالشعراى انقلاب: ویژهنامه هفتمین روز کوچ سیدحسن حسینى، به کوشش ابراهیم ترکى، (تهران): وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، (۱۳۸۳ش)؛
(۹) حمیدرضا شکارسرى، «التزام سرخ: نگاهى به مجموعه شعر گنجشک و جبرئیل» در همان؛
(۱۰) محمدکاظم کاظمى، «حادثهاى در شعر عاشورایى: نگاهى به مجموعه شعر گنجشک و جبرئیل» در همان؛
(۱۱) احمد نادمى، «شهادتنامه» در همان؛
(۱۲) سعید یوسفنیا، «تأملى در نوشداروى طرح ژنریک»، شعر، همان.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۳
