مدرّس و مروّج فلسفۀ ملاصدرا در اصفهان در قرن سیزدهم. در منابع به تاریخ ولادت آخوند ملامحمد اشارهاى نشده، اما چون وى در ۱۳۳۳ در ۸۴ سالگى وفات کرده (رجوع کنید به مهدوى، ص ۷)، احتمالا در حدود ۱۲۴۹ به دنیا آمده است. از زندگى کاشانى اطلاع چندانى در دست نیست. همینقدر میدانیم که وى در ۱۲۸۶ از کاشان به اصفهان رفته و تا پایان عمر در آنجا سکونت داشته است. محل اقامت وى در اصفهان، مدرسۀ جَدّه کوچک و در اواخر عمر مدرسۀ صدر بوده که در آنجا به تعلیم میپرداخته است (صدوقى سها، ص ۴۱۲). کاشانى علاوه بر فلسفه در ریاضیات و نجوم و هیئت و فقه نیز تبحر داشته است (کتابى، ج ۱، ص ۴۰۱ـ۴۰۲).
وى معاصر و معاشر جهانگیرخان قشقایى بود و هر دو، بدون رقابت و منازعت، در مدرسۀ صدر به تدریس فلسفه اشتغال داشتند و حضورشان موجب رونق فلسفه در حوزه فلسفى اصفهان و رواج فلسفه ملاصدرا گردید، به نحوى که طلاب از شهرهاى دور و نزدیک و کشورهاى مجاور در حلقۀ درس آنها حاضر میشدند (همایى، ص ۱۵، ۱۸؛قرقانى، ص ۵۴۱؛کتابى، ج ۱، ص ۴۰۱).
اساتید
آقامحمدرضا قمشهاى،
ملاحسن نورى (پسر ملاعلى نورى)
و ملا عبدالجواد خراسانى
از استادان کاشانى بودند (رجوع کنید به معلم حبیبآبادى، ج ۷، ص ۲۳۵۵؛صدوقیسها، ص ۴۱۱).
شاگردان
وى شاگردان بسیارى تربیت کرده است، از جمله:
- سید ابوالحسن اصفهانى،
- اسداللّه ایزد گشسب گلپایگانى،
- سیدجمالالدین موسوى گلپایگانى،
- میرزا حسنخان جابرى انصارى،
- سیدحسن قوچانى،
- سیدحسن مشکان طبسى،
- سیدحسن مدرس،
- میرزا على آقا شیرازى،
- محمد حکیم گنابادى،
- محمدحسن بیچاره بیدختى،
- میرزا محمدعلى لاریجانى،
- محمدهادى فرزانه قمشهاى،
- و رحیم ارباب اصفهانى که شاگرد خاص وى بود (رجوع کنید به صدوقیسها، ص ۴۱۴ـ۴۲۰).
کاشانى اهل ذوق و عرفان نیز بود و حالات و کراماتى از او گزارش شده است (رجوع کنید به همان، ص ۱۲ـ۴۱۴؛کتابى، ج ۱، ص ۴۰۰).
منابع :
(۱) منوچهر صدوقى سها، تحریر ثانى تاریخ حکماء و عرفاى متأخر، تهران، ۱۳۸۱؛
(۲) مهدى قرقانى، حکیم جهانگیرخان قشقایى، اصفهان، ۱۳۷۱؛
(۳) سیدمحمدباقر کتابى، رجال اصفهان، در علم و عرفان و ادب و هنر، اصفهان، ۱۳۷۵؛
(۴) میرزامحمدعلى، معلم حبیبآبادى، مکارمالاثار، اصفهان، ۱۳۷۴؛
(۵) سیدمصلحالدین مهدوى، تذکره القبور یا دانشمندان و بزرگان صفهان، اصفهان، ۱۳۴۸؛
(۶) جلالالدین همائى، دو رساله در فلسفه اسلامى، تهران، ۱۳۹۸ه ق.
دانشنامه جهان اسلام جلد : ۱۵
