ثَوْبان بن بُجدُد ، محدّث و از صحابیان پیامبر اکرم .کنیه ثوبان ابوعبداللّه بود. برخی او را اهل سِراه (مکانیبین مکه و یمن ) و برخی اهل حِمیَر دانسته اند (ابن عبدالبَرّ،ج ۱، ص ۲۱۸؛ ابن عساکر، ج ۱۱، ص ۱۶۸). نام پدرش را بُجْدُد و نیز جَحْدَر ثبت کرده اند (ابن عساکر، ج ۱۱، ص ۱۶۶؛ ابن اثیر، ج ۱، ص ۲۴۹؛ ابن حَجَر عَسقَلانی ، ۱۴۱۵، ج ۱، ص ۵۷۳؛ صنعانی ، ج ۱، ص ۱۲۴).
اما زرکلی (ج ۲، ص ۱۰۲) یجدد ذکر کرده است . پیامبر اکرم او را خرید و سپس آزاد کرد و او را در بازگشت به دیار خود یا ماندن نزد پیامبر مختار کرد. ثوبان نزد پیامبر ماند و تا هنگام رحلت پیامبر پیوسته در رکاب ایشان بود (ابن اثیر، همانجا). وی پس از رحلت پیامبر به شام رفت . مدتی در رَمْلَه و مصر به سر برد و سرانجام در حِمْص اقامت گزید. او در ۴۴، و به نقلی در ۵۴، در زمان خلافت معاویه ، در همان شهر درگذشت (ابن حبان ، ج ۳، ص ۴۸؛ ابن عبدالبرّ، همانجا؛ ابن عساکر، ج ۱۱، ص ۱۶۹؛ ابن اثیر، همانجا؛ ابن حجر عسقلانی ، ج ۱، ص ۲۰۴).
ثوبان از پیامبر ۱۲۸ حدیث نقل کرده (زرکلی ، همانجا)و جماعتی از تابعین ، مانند شدّادبن أوس انصاری ، جُبَیْربن نُفَیْر حَضْرَمی ، ابوادریس خَولانی ، ابوسلام أسود حبشی و ابواسماء رَحْبی ، از او روایت کرده اند (ابن عبدالبرّ، همانجا؛ ابن عساکر، ج ۱۱، ص ۱۶۶؛ ابن اثیر، همانجا). بخاری و مسلم و دیگر مشایخ بزرگِ حدیث نیز در نوشته های خود، احادیثی از وی نقل کرده اند (ابن کثیر، ج ۴، ص ۶۲۱). ابونُعَیم اصفهانی (متوفی ۴۳۰؛ ج ۱، ص ۱۸۰ـ۱۸۳) او را از عارفان اهل بصیرت دانسته است .
منابع :
(۱) ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه ، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۲) ابن حبان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛ابن حجر عسقلانی ، کتاب الاصابه فی تمییز الصحابه ، مصر ۱۳۲۸، چاپ
(۳) افست بیروت ( بی تا. ) ؛همو، کتاب تهذیب التهذیب ، چاپ صدقی
(۴) جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵؛ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی
(۵) معرفه الاصحاب ، چاپ علی محمد بجاوی ، قاهره ( ۱۳۸۰/ ۱۹۶۰ ) ؛ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت ۱۴۱۵ـ
(۶) ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۰؛ابن کثیر، السیره النبویه ، چاپ مصطفی
(۷) عبدالواحد، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۴ـ۱۹۶۶، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۸) احمدبن عبداللّه ابونعیم ، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء ، بیروت ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷؛
(۹) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت ۱۹۹۹؛
(۱۰) محمدبن اسماعیل صنعانی ، سُبُل السلام : شرح بلوغ المرام من جمع ادله الاحکام ، چاپ فواز احمد زمرلی و ابراهیم محمد جمل ، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۹