عرفا-بعرفای قرن نهم

زندگینامه بالیم سلطان(متوفی۹۹۲ه ق)

بالیم سلطان ، صوفی قرن دهم که طریقت بکتاشیّه را از نو نظام بخشید و به صورت امروزی درآورد. نام اصلی او، که بکتاشیان بعد از حاجی بکتاش ِ * ولی ، وی را پیر دوّم (پیرثانی ) خود می دانند، خضربالی عنوان شده است .

در کتیبه سر در مقبره اش از نسل حاجی بکتاش معرفی شده است ، ولی بکتاشیّه * او را پسر مرسل بالی و «فرزند طریقتی » حاجی بکتاش می دانند (از جمله رجوع کنید به سعید، ص ۳۱۴ـ۳۱۵؛ شاپُلْیو، ص ۳۲۰).

نقش بالیم سلطان در گسترش طریقت بکتاشیه در آغاز قرن دهم و به موازات آن ، نزدیک شدنش به حکومت عثمانی در دوره ای که جنگ عثمانی ـ صفوی بالا گرفته بود، اهمیّت بسزایی دارد.

بالیم سلطان پس از رسیدن به ریاست بکتاشیه ، در سازمان آن تغییراتی داد. این سخن که بکتاشیه ابتدا طریقتی با گرایش سنّی بوده و هویّت امروزی خود را به کوشش بالیم سلطان به دست آورده است ، مبنای تاریخی ندارد؛ امّا در زمان او، مجرد بودن که در رأس اصول بکتاشیه قرار دارد، ستایش دوازده امام ، و نظریه الوهیّت که به صورت «حق ـ محمد ـ علی » بیان می شود، و همچنین اصل دوازده پوست (سلسله مراتب بکتاشیه )، به مقررات آن طریقت تبدیل شد.

بالیم سلطان عناصر شیعی و حروفی * را، که بعد از قرن نهم کم کم در طریقت بکتاشیه راه یافته بود، بدور از نفوذ تبلیغات مذهبی ـ سیاسی صفوی ، تحت ضابطه آورد و در تاریخ بکتاشیه نقش عمده ای ایفا کرد؛ ازینرو میان آنان ، به نشانه سپاس ، اصلی به نام «نیازِ بالیم » پدید آمده است . بعضی پیروان بکتاشیّه ، بویژه پیروان شاخه چلبی ، نوآوریهای بالیم سلطان را در طریقت پذیرفته اند، اما اصول مجرد بودن و همچنین «دده بابایی » (بزرگترین شیخ بودن ) او را قبول نکرده اند.

رحلت

از بالیم سلطان که در ۹۹۲ درگذشته است ، هیچگونه اثر یا تألیفی در دست نیست ؛ همچنین انتساب شعر به او مسلّم نشده است .



منابع :
(۱) شمس الدین سامی ، قاموس اعلام ، چاپ مهران ، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/۱۸۸۹ـ ۱۸۹۸، ذیل «بالیم بابا»؛

(۲) J. K. Birge, The Bektashi Order of Dervishes , London 1937, 56-58;
(۳) Abdدlba ª ki Gخlp â narl â , Alevر Bekta í i Nefesleri , Istanbul 1963, 108-109;
(۴) M. Tevfik Oytan, Bekta í ilig § in I µ yدzد, Istanbul 1979, 373;
(۵) Baha Said, “Bekta í iler”, TY, no. 28 (1927), 314-326;
(۶) E. Behnan ì apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi , Istanbul 1964, 320;
(۷) TA , s. v. “Bal â m Sultan”

دانشنامه جهان اسلام  جلد ۲

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
-+=