لطفعلی بیک آذر آرد: شاعری متین سخن پرداز و عاشقی غریب خانه برانداز است مدتی در ولایت خراسان و عراق بوده، گویند بعلت دوام شرب مدام تلخیها چشیده و بسبب عشق جوانان گل اندام خواریها کشیده، صاحب دیوان است، ملاحظه شده قصاید صاف دارد اما به فن غزل سرائی مایل این ابیات از دیوان وی انتخاب شد و در این سفینه ثبت افتاد:
وصالم هست اما رخصت بوس و کنارم نی
گلم در خوابگاه و خواب در پیراهن است امشب
************
وقت گلم تمام بآه و فغان گذشت
چون بگذرد خزان که بهارم چنان گذشت
*************
خواهی به مهر باش به ما خواه کینه ورز
خود دانی و خدای ، کسی در دل تونیست
*************
مقیدان تو از ذکر غیر خاموش اند
بخاطری که توئی دیگران فراموش اند.
هزار سوزن الماس در دل است مرا
از این حریرقبایان که دوش بر دوش اند.
فراموشم شود چندان کزوبیداد می آید
ولی فریاد از آن ساعت که یک یک یاد می آید
گلرخان بر سر خاکم چمنی ساخته اند
چمنی بر سر خونین کفنی ساخته اند
یک چراغ است در این خانه و از پرتو آن
هر کجا مینگرم انجمنی ساخته اند
سحرفغان من آن مه ز طرف بام شنید
شکایتی که ازو داشتم تمام شنید
زیان دشمنی و سود دوستی گفتم
عیان نگشت که خود رای من کدام شنید.
به بستر افتم و مردن کنم بهانه ٔ خویش
باین بهانه مگر آرمت بخانه ٔ خویش
برغم من کشد بر دیگران شمشیر و من غافل
که در روز جزا خواهند خون صد شهید از من
هر جا که باشی در گذر از حال زارم بیخبر
آهی برآرم از جگر تا غافل از من بگذری
(آتشکدهء آذر چ بمبئی ص ۲۹۱ )
سامی بیک آرد: یکی از مشاهیر شعرای ایران و از اهالی شیراز است، و اکثر عمر خود را در خراسان و عراق بسر برده و بخدمت سلطان یعقوب پسر اوزون حسن داخل شده و در سال ۹۲۵ ه ق در خراسان درگذشت اشعار شیرین و دیوان مرتبی دارد محتوی ۶ هزار بیت (قاموس الاعلام ترکی ج ۲) صائب در بارهء وی گوید:
شد باندک مدتی سرخیل ارباب سخن
هر که از روح فغانی ، صائب استمداد کرد
از آتشین دمان بفغانی کن اقتدا
صائب اگر تتبع دیوان کس کنی
(نقل از منتخبات صائب تبریزی منتخب محمد شهید نورائی )
و تأثیر گوید:
بسکه موزونی بابائی مسلم داردت
از مضامین خوش بابافغانی خوشتری
۶۵۱ آرد – بابافغانی خوشتری (از آنندراج) مؤلف فهرست کتابخانهء مدرسهء عالی سپهسالار در مجلد دوم ص ۶۴۸ سخن بابافغانی شیرازی متوفی بسال (۹۲۵ ه ق) مردی صاحب ذوق و شاعری ظریف بوده ظاهراً در شیراز شغل اهالی چاقوسازی داشته و در آن هنگام سکاکی تخلص داشته و چون صیت شعردوستی و شاعرپروری سلطان یعقوب از تبریز بلند شد فغانی بدانجا رفته و سالها در آن خطه مانده و خوش بوده و چون بواسطهء مرگ آن پادشاه آن رشتهء ذوق و معرفت پاشیده شده بشیراز برگشته، پس از چندی به خراسان رفته و در اواخر عمر از شرب باده و گذرانیدن عمر بدانگونه که رویهء وی بود پشیمان شده و توبه نموده و این حالات وی از آثار وی هویدا و در مدح حضرت امام هشتم علی بن موسی الرضا علیه التحیه و الثناء قصائدی انشاء و بیشتر از اشعار او غزل و گاهی قصیده و قطعه و رباعی و ترجیع بند نیز ساخته است و روش فغانی در نظم معانی و تلفیق الفاظ روشی خاص میباشد و غزل بلکه بیتی از دیوان او نیست که سوزوگداز عاشقی نداشته باشد دیوان وی بسال ۱۳۱۵ ه ش به تصحیح آقای سهیلی خوانساری و مقدمه ای در شرح حال وی در طهران چاپ گردیده و شامل غزلیات ( ۵۸۲ غزل) و غیره میباشد و در حدود ۴۰۰۰ بیت شعر است – انتهی از شعرای عصر صفوی بابافغانی شیرازی متوفی بسال ۹۲۵ ه ق بوده که مدتی در تبریز اقامت داشت و به دربار سلطان یعقوب آق قوینلو منسوب بوده و قصایدی در مدح حضرت علی (ع) سرود (تاریخ ادبیات دکتر شفق چ پیروز ص ۳۴۹ ) دو نسخهء خطی از دیوان وی در کتابخانهء مدرسه عالی سپهسالار موجود است
(رجوع بفهرست کتابخانهء مزبور ج ۲ ۶۵۱ ص ۶۴۹٫-شود)
