این بانو، مادر احمد بن موسى بن جعفر (ع) معروف به شاه چراغ (مدفون در شیراز) مى باشد. او از زنـان مـحـتـرم عـصـر خود بود و اُم احمد خوانده مى شد وى کنیزى بود که به مقام و مرتبه بلندى رسیده بود.
الف ـ امانتدار ودایع امامت :
وقتى امام کاظم (ع) به سوى بغداد رهسپار شد، ودایع امامت را به این بانو سپرد و فرمود:(هـر وقـت کـسى آمد و این امانتها را از تو طلب کرد، بدان در آن وقت من به شهادت رسیده ام و او خلیفه بعد از من و اطاعتش بر تو و سایر مردم واجب است .)
وقتى هارون علیه اللعنه امام را در بغداد مسموم ساخت و آن حضرت شهید شد، امام رضا (ع) نزد ام احمد رفت و ودایع را از او طلب نمود. ام احمد عرض کرد:
(پدرت شهید شد؟) امام فرمود: (آرى ، الا ن از دفن ایشان فارغ شده ام . اماناتى که به تو سپرده به من تحویل ده که من جانشین او و امام بر حق برتمام جنّ و انس هستم .)
ام احمد امانتها را به امام رضا (ع) ردّ کرد و با حضرت بیعت نمود و به ماتم نشست .
وقـتـى خـبـر شـهادت امام کاظم علیه السلام در شهر مدینه منتشر شد، مردم درخانه ام احمد اجتماع کردند و با فرزندش احمد به سوى مسجد روانه شدند.
احـمـد بـن مـوسـى ، عـالمـى بـزرگ و بـلند مرتبه و غرق در عبادت و اطاعت خدا بود و چون مردم کراماتى از او دیدند او را امام بعد از پدرش پنداشتند و بدین جهت با او بیعت کردند.
وقتى بیعت تمام شد، احمد بر منبر رفت و گفت :(همان طور که همه شما در بیعت من هستید، من هم در بیعت برادرم حضرت رضا (ع) هستم . او امام و خلیفه بعد از پدرم و ولىّ خداست و بر من و شما اطاعت او واجب است سپس همگى خدمت امام رضا (ع) رسـیـدنـد و تـجـدیـد بـیـعت کردند.)(۳۷۱) ام احمد نزد امام رضا (ع) از مقام و منزلت والایـى بـرخـوردار بـود، بـایـد چـنـین باشد، چه اینکه امام کاظم علیه السلام او را براى حفظ اسرار و ودایع امامت و ردّ آن به اهلش ، صالح تشخیص داد.
ب ـ شاهد بر وصیّت امام (ع):
امام کاظم (ع) در وصیّتنامه خود از بین همسرانش فقط نام ام احمد را برده است .(۳۷۲) و در اواخر وصیتنامه مى نویسد:
(کـنـیـزانـى کـه از مـن اولاد دارنـد، هـر کـدام در مـنـزل و حجاب خود بمانند، در صورت تشخیص فـرزنـدم عـلى ، آنچه در زندگى من داشتند به آنها بدهد و هر کدام از آنها شوهر کند، دیگر حق ندارد به حرم و خانه من باز گردد مگر فرزندم راءى دیگرى بدهد و دخترانم نیز جز به راءى او حـق ازدواج نـدارنـد و هیچ عمو و برادر وسلطانى حق ندارد آنها را شوهر دهد و اگر این کار را بـکـنـد بـا خـدا و رسولش مخالفت کرده وبا حکم خدایى جنگیده است چه آنکه وى در مورد ازدواج فـامـیل خویش بیناتر است .
اگر بخواهد شوهر دهد و اگر بخواهد ترک کند، مختار است . من به زنـانم همچنان که در اینجا نوشته ام وصیت کرده ام و خداوند را بر آنها شاهد قرار داده ام و على (ع) و ام احمد هم گواه است .) آن گاه وصیت را پیچاند و مهر کرد.
پس از شهادت امام کاظم (ع) فرزندش عباس مدعى شد که در این وصیتنامه مطالبى به سود ما هـسـت و بـرادرم مـى خـواهـد از مـا پـنـهـان کـنـدو خـودش تنها از آن استفاده کند و بدین بهانه مهر وصـیـتـنامه را برداشت و آن را باز کرد و با خواندن آن خود را رسوا کرد و فضیلت امام بیشتر روشن شد.
ام احـمـد کـه شاهد وصیّت بود، در مجلس قاضى حاضر شد ولى آنها ادعا کردند که این زن ، ام احمد نیست ، از ین رو براى شناختنش نقاب از چهره او برداشتند. ام احمد گفت :(بـه خـداقـسـم ، آقـایـم مـوسى بن جعفر(ع) فرمود: ترا به زور مى گیرند و به مجالس مى برند.)
اسـحاق بن جعفر به او پرخاش کرد و گفت : (ساکت باش .) (۳۷۳) سپس امام رضا (ع) آنها را نصیحت کرد، ولى عباس همچنان بر موضع ناحق خود استوار بود.(۳۷۴)
این روایت بخوبى نشان دهنده مقام و فضیلت این بانوى عالى قدر است .
ـ۳۷۱ بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۰۷٫ از دیگر فرزندان امام کاظم (ع) که در شیراز مدفون است عبارتند از: ابراهیم که بقعه اى در محلّه لب آب شیراز منسوب به اوست ، و محمّد بن موسى و حسین بن موسى ملقب به سید علاء الدّین .
۳۷۲ـ البته به احتمال زیاد، تکتم مادر امام رضا (ع) در آن زمان در قید حیات نبوده است .
۳۷۳ـ اسـحـاق فـرزنـد امام جعفر صادق (ع) عموى امام رضا (ع) که شاهد وصیّت امام کاظم بـود، مـردى صـالح و مـطـیـع ائمـه عـلیـهم السلام بود. احتمالا پرخاش او به ام احمد به خاطر مـصـلحـت مـجـلس بوده تا از مفاسدى که احتمال وقوع داشته جلوگیرى کند، همچنان که در حاشیه مـلاصـالح بـر اصـول کافى آمده که او این جمله را از روى خوف و تقیه و براى خاموش کردن فتنه گفته است (اعیان الشیعه ، ج ۳، ص ۳۶۸).
۳۷۴ـ اصـول کـافـى ، تـرجـمـه مـصـطـفـوى ، ج ۲، ص ۹۶ ـ ۱۰۲، بـا دخل و تصرف .
بزرگ زنان صدر اسلام// احمد حیدری