ادیب و استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران . وی در بیست و نهم ربیع الاول ۱۳۰۱ در کرمان به دنیا آمد و علوم مقدماتی را در همین شهر نزد آقامیرزاحسن کوهبنانی و ملاغلامرضا رباطی فراگرفت ؛ سپس نزد پدر و برادرش ، آقامحمدعلی و آقامحمدجواد که هر دو به «مُعَلِّم » معروف بودند، به تحصیل صرف و نحو و علوم و معارف متداول پرداخت و شانزده ساله بود که خود نیز به تدریس اشتغال یافت .
در هیجده سالگی ، علاوه بر تدریس ، اداره مدرسه ابراهیمیّه را که بعداً با نظام و برنامه جدید وزارت معارف ، «علمیّه » و «سعادت » نامیده شد، بر عهده گرفت و مدرسه دیگری هم به نام «اسلامیّه » در بم تأسیس کرد که پس از چندی به «عمادیّه » شهرت یافت (بهمنیار، مقدمه باستانی پاریزی ، ص یکم ، چهارم ، ششم ، هشتم ، دهم ).
بهمنیار در آغاز جوانی به میرزا احمد دهقان معروف بود و در اشعاری که با نوعی نو آوری و تجدُّدخواهی می سرود، «دهقان » تخلص می نمود و با دیگر آزادیخواهان کرمان در حزب دموکرات به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی نیز مشغول بود. در ۱۳۲۹، روزنامه دهقان را تأسیس کرد و به نشر مقالات و اشعار انقلابی پرداخت ، که در ۱۳۳۴، به دستگیری او و جمعی از هم مسلکانش منجر شد و بهمنیار مدت چهارده ماه و هفت روز در فارس در ارگ کریمخانی زندانی گردید.
بهمنیار زبان ترکی عثمانی را در زندان به خوبی یاد گرفت ، و قصیده ای غرّا دربَثّالشَّکْوی * سرود که متجاوز از صد بیت است و از حیثِ مضمون و معنی ، حبسیّات مسعودسعد و خاقانی و از لحاظ وزن و قافیه و برخی تعبیرات و الفاظ ، یکی از قصاید سنایی را به یاد می آورد (فروزانفر، ص ۲۹۶؛ افشار، ص ۲۹۳؛ برای قصیده رجوع کنید به بهمنیار، مقدمه باستانی پاریزی ، ص سی و دوم ـ سی و ششم ؛ فرزام ، ۱۳۷۳ ش ، ص ۱۷).
بهمنیار در رمضان ۱۳۳۵، با سپردن تعهدنامه عدم دخالت در امور سیاسی ، به اتفاق دیگر زندانیان آزاد و عازم تهران گردید. او براثر تنگدستی ، به خدمت در اداره مالیه خراسان و عضویت در اداره تحدید، تن در داد. در ۱۳۰۱ش در مشهد، روزنامه ای به نام فکر آزاد منتشر کرد که دو سال ادامه یافت سپس ، از دارایی خراسان استعفا کرد و به تهران برگشت (۱۳۰۳ش ) و به یاری حسین پژمان * بختیاری یک سال دیگر روزنامه را انتشار داد، اما پس از دوره سوم ، روزنامه تعطیل شد.
در ۱۳۰۵ش ، به اداره معارف آذربایجان انتقال یافت و پس از یک سال تدریس در دبیرستان محمّدیه تبریز، به تهران بازگشت و در ۱۳۰۶ش ، در زمان داور * ، در تصحیح قوانین و تجدید تشکیلاتِ عدلیّه با چند تن از فضلا و صاحب نظران همکاری نمود. در مأموریتهایی که به وی محوّل شد، ابتدا به قزوین و بعد به همدان رفت و در آنجا با بهاءالملک ، برادر اعتمادالدوله میرزایحیی خان قراگزلو، وزیر معارفِ وقت آشنا شد؛ از این رهگذر بدان وزارتخانه منتقل گردید و در دارالفنون و دیگر مدارس به تدریس پرداخت و در بهمن ۱۳۱۰ به معلّمی دارالمعلمین عالی انتخاب گردید، اما پس از مدتی مجدداً به دارالفنون برگشت .
در ۱۳۱۳ش ، بعد از تأسیس دانشگاه تهران ، بهمنیار به عضویت هیئت علمی دانشکده معقول و منقول درآمد، و در ۱۳۱۵ش به استادی زبان و ادبیات عربی در دانشکده ادبیات منصوب شد و مدارج کمال را یکی پس از دیگری پیمود و در ۱۳۲۱ش به عضویت پیوسته فرهنگستان ایران انتخاب گردید (افشار، ص ۲۹۴؛ بهمنیار، مقدمه باستانی پاریزی ، ص سیم ، چهل و چهارم ـ چهل و نهم ).
بهمنیار از ۱۳۳۲ش ، در هفتادسالگی ، به چند ساعت تدریس عربی در دوره دکتری اکتفا کرد و تا پایان زندگی بدین خدمت معنوی ادامه داد. او در روز جمعه دوازدهم آبان ۱۳۳۴ درگذشت و روز پنجشنبه هجدهم آبان همان سال در کربلا، در وادی ایمن ، به خاک سپرده شد (بهمنیار، مقدمه باستانی پاریزی ، ص چهل و نهم ـ پنجاهم ).
بهمنیار فهرست آثار و تألیفاتش را به خط خود نگاشته است (همان ، ص شصت و پنجم ـ شصت و ششم ؛ نیزرجوع کنید به همان مقدمه ، جاهای متعدد).
مهمترین آثار چاپ شده وی عبارت اند از :
روزنامه دهقان (کرمان ـ دو سال ـ ۱۳۲۹ـ ۱۳۳۱؛
روزنامه فکر آزاد (مشهد ـ دو سال ـ ، تهران ـ یک سال ـ، ۱۳۰۱ـ ۱۳۰۴ ش )؛
تحفه احمدیه در شرح الفیّه ابن مالک (۱۳۳۰، ۲ جلد)؛
تصحیح اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید (تهران ۱۳۱۳ش )؛
تصحیح التوسل الی التّرسلِ بهاءالدین محمدبن مؤید بغدادی (تهران ۱۳۱۵ ش )؛
تصحیح تاریخ بیهق ِ ابوالحسن علی بن زید بیهقی (تهران ۱۳۱۷ش )؛
منتخب اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید (تهران ۱۳۲۰ ش )؛
«املای فارسی » ( نامه فرهنگستان ، ش ۴، سال اول و ش ۱، سال دوم ۱۳۲۲ـ۱۳۲۳ش ؛ دهخدا، مقدمه ، ص ۱۴۸ـ۱۷۷)؛
شرح احوال و آثار صاحب بن عبّاد (به کوشش باستانی پاریزی ، دانشگاه تهران ، ۱۳۴۴ ش )؛
داستان نامه بهمنیاری (به کوشش فریدون بهمنیار، دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، ۱۳۶۹ش )؛
تصحیح الابنیه عن حقایق الادویه (به کوشش حسین محبوبی اردکانی ، دانشگاه تهران ، ۱۳۷۱ ش ).
دیوان اشعار استاد بهمنیار که خود از آن نام برده ، بیش از ۵۰۰ ، ۱ بیت است . بعضی از قصاید و غزلها و مسمطها و قطعه ها و مثنویهای او در جاهای گوناگون به چاپ رسیده که از آن میان جبسیه ۱۲۳ بیتی او و نیز قطعات و مثنویهای انتقادی طنزآمیز و نغزی که به شیوه لافونتن ، داستان پرداز معروف فرانسوی ، به نظم آورده در خور توجه است (فرزام ، ۱۳۷۳ ش ، ص ۱۹).
رساله املای فارسی بهمنیار که بیش از نیم قرن از چاپ آن می گذرد، مانند دیگر آثار وی ، از جهت صحّت و اتقانِ مطالب و نظم منطقی و قبول خاص و عام ، از بهترین آثاری است که تاکنون در این باره تألیف شده است .
بهمنیار، در سالهای ۱۳۱۹ـ۱۳۲۰ش نیز، در تنظیم و تدوین لغت نامه با علی اکبر دهخدا همکاری می کرد (دهخدا، ج ۱، مقدمه معین ، ص ۴۲۱، ۴۲۴).
منابع :
(۱) ایرج افشار، «احمد بهمنیار، ۱۳۰۱ ق ـ ۱۳۳۴ ش »، فرهنگ ایران زمین ، ج ۳، (۱۳۳۴ش )؛
(۲) احمد بهمنیار، داستان نامه بهمنیاری ، چاپ فریدون بهمنیار، تهران ۱۳۶۹ش ؛
(۳) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیر نظر محمد معین ، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش ؛
(۴) حمید فرزام ، «استاد احمد بهمینار کرمانی »، نامه فرهنگستان علوم ، سال ۵، ش ۱۰ و ۱۱ (پاییز و زمستان ۱۳۷۷)، همو، «یادی از استاد بهمنیار کرمانی »، فصلنامه کرمان ، ش ۱۳ و ۱۴ (تابستان و پائیز ۱۳۷۳)؛
(۵) محمدحسن فروزانفر، مجموعه مقالات و اشعار استاد بدیع الزمان فروزانفر ، با مقدمه زرین کوب ، چاپ عنایت الله مجیدی : «احمد بهمنیار»، تهران ۱۳۵۱ ش .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۴
