پوکاک ، ادوارد ، خاورشناس انگلیسی و استاد کرسی ادبیات عربی در آکسفورد. پدرش کشیش بود و او در ۱۰۱۳/ ۱۶۰۴ در آکسفورد زاده شد و همانجا تحصیل کرد؛ در ۱۰۳۵/۱۶۲۶ از کالج کورپُس کریستی مدرک کارشناسی ارشد گرفت و موقتاً در آنجا به کار پرداخت . وی پیش ازآنکه در۱۰۳۸/۱۶۲۹کشیش شود،مطالعات شرق شناسیخود را آغاز کرده بود ( فرهنگ زندگینامه ملی ، ذیلمادّه ).
پوکاک پس از اتمام تحصیلات ، در ۱۰۳۹/۱۶۳۰ به عنوان کشیش انگلیسیهای مقیم حلب به آن شهر رفت (بدوی ، ص ۹۰؛ دایره المعارف فارسی ، ذیل مادّه ). در همین اوان ، عربی را به خوبی فرا گرفت و افزون بر این ، زبانهای عبری ، سریانی ، اتیوپیایی و سامری را نیز آموخت و با دانشمندان یهودی و مسلمان دوستی برقرار کرد و به یاری آنان به گردآوری نسخه های خطی به زبانهای عربی ، اتیوپیایی ، ارمنی و اسفار پنجگانه سامری پرداخت . در واقع ، دست یافتن به این نسخه ها مهمترین انگیزه او در پذیرش مقام کشیشی حلب بود ( > فرهنگ زندگینامه ملی < ، همانجا). در همین دوره اسقف لندن ، لاد ، مأموریت خرید سکه های قدیم یونانی و نسخ خطی شرقی را به او محول کرد (همانجا).
پوکاک در ۱۰۴۵/۱۶۳۵ به انگلیس بازگشت و اولین کرسی استادی عربی در آکسفورد به او واگذار گردید ( بریتانیکا ، ذیل مادّه ). درس وی با گفتاری در باب اهمیت زبان و ادبیات عرب آغاز شد و پس از آن با یک دوره درس از خطبه های حضرت علی علیه السلام ادامه یافت ( > فرهنگ زندگینامه ملی < ، همانجا).
پوکاک در ۱۰۴۷/۱۶۳۷ بار دیگر برای خرید نسخ خطی و تحقیق و مطالعه ، به شرق رفت (بدوی ، همانجا). از ۱۰۴۷ تا ۱۰۵۰/ ۱۶۳۷ تا ۱۶۴۰ در قسطنطنیه و عمدتاً در سفارت بریتانیا اقامت داشت . در آنجا به سبب دوستی با اسقف سیریل لوکاریس امتیاز استفاده از کتابخانه او را داشت ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا).
در بازگشت از استانبول ، در پاریس با هوگو گروتیوس درباره ترجمه کتاب وی ، درباره حقیقت دین مسیح < ،به عربی و نشر آن در شرق به قصد تبلیغ مسیحیت گفتگوکرد. این امر پس از بیست سال تحقق یافت . وی همچنین کتابهایی را به روش سؤال و جواب درباره مسیحیت ترجمه کرد (بدوی ، ص ۹۱).
پوکاک در ۱۰۵۸/۱۶۴۸ تدریس زبان عبری را به عهده گرفت (همان ، ص ۹۰؛ بریتانیکا ، همانجا). در ۱۰۵۹/۱۶۴۹، به دلیل مسائل سیاسی ، از کشیشی برکنار شد.
در ۱۰۶۵/۱۶۵۵ گروهی از مخالفانش ، از او به دادگاه شکایت کردند، ولی در پی اخطار شماری از دانشمندان آکسفورد به دادگاه شکایت پذیرفته نشد. پوکاک در ۱۱۰۲/۱۶۹۱ درگذشت . دانشگاه آکسفورد نسخ خطی او را خرید که اکنون در کتابخانه بودلیان نگهداری می شود. پیوسی نسخه های خطی او را از اصیلترین نسخه های این مجموعه می داند ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا). پوکاک از خاورشناسان پیشرو عصر خود و در شناخت متون عبری استاد بسیار ممتازی بود ( د. جودائیکا ، ذیل مادّه ).
او پژوهشگری خستگی ناپذیر و ثابت رأی بود. جان لاک ، فیلسوف انگلیسی و دوست صمیمی او، وی را محققی بی نظیر و در تقوا و زندگی علمی نمونه می دانست ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا).
آثار .
پوکاک در یکی از نسخه های خطی کتابخانه بودلیان ، ترجمه سریانی چهار بخش از عهد جدید را یافت که در متن رسمی موجود سریانی چاپ ۱۵۵۵ و ۱۶۲۷ میلادی نبود. وی این بخش را به لاتین ترجمه کرد و به خط سریانی و عبری نوشت و یادداشتهایی بر آن افزود و در ۱۰۳۹/۱۶۳۰ به تشویق جرارد جان وسیوس ، کشیش کانتربری ، با عنوان روایت و ترجمه چهار بخش سریانی منتشر کرد (همانجا؛ بدوی ، ص ۹۱).
مجمع الامثال ابوالفتح میدانی (متوفی ۵۱۸) را نیز در ۱۰۴۵/۱۶۳۵ ترجمه کرد که بخشهایی از آن در قرن دوازدهم / هجدهم چاپ شد. در ۱۰۵۹/۱۶۴۹ هم کتاب گزیده تاریخ عرب را که در واقع بخشهایی از مختصرالدول ابوالفرج ابن عبری (۶۲۲ـ۶۸۵) بود، به چاپ رساند که اولین نمونه چاپ با حروف عربی در آکسفورد به شمار می آید. این کتاب به گواهی خاورشناسانی چون رلان ، اکلی و ساسی فصل نویی در مطالعات شرقی پس از پوکاک باز کرد ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا). بیشترین اهمیت کتاب در تعلیقاتی بود که پوکاک بر متن ابن عبری افزود، بویژه آنچه درباره فرقه های اسلامی نوشت و مطالب بسیاری که از غزالی و شهرستانی و عضدالدین ایجی نقل کرد (بدوی ، ص ۹۱ـ۹۲).
پوکاک لامیه العجم طغرائی را نیز با تعلیقاتی به لاتین ترجمه کرد و در آن از شرح صَفَدی ، الغیث المنسجم فی شرح لامیه العجم ، استفاده کرد. او کلمات را از جهت لغوی و ارتباط آنها با کلمات عبری و کلدانی و سریانی مشخص کرد (همان ، ص ۹۱). افزون بر اینها فصلهای بسیاری از شرح موسی بن میمون بر مشنا را به لاتین ترجمه کرد و تعلیقاتی ، از جمله درباره اعتقادات یهود درباره آخرت و معاد و نظر مسلمانان در این موضوعات ، با تکیه بر گفته های ابن سینا و فخررازی ، بر آن افزود. این کتاب با عنوان فصل موسی در ۱۰۶۵/۱۶۵۵ در آکسفورد منتشر شد ( د.جودائیکا ، همانجا). در ۱۰۶۸/۱۶۵۸ نیز کتاب لیوتیخوس ابن بطریق ، تاریخ اسقفهای بزرگ اسکندریه ، را به چاپ رسانید. از مهمترین آثار سالهای آخر عمرش شرحی است بر انبیای اصغر میکا و ملاکی ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا).
پسر پوکاک ، ادوارد ــ که همنام پدر بود ــ راه او را ادامه داد و در ۱۰۸۲/۱۶۷۱ ترجمه لاتین رساله «حیّبن یقظان * » ابن طفیل را منتشر کرد. وی اگر چه در تحقیقات با پدر همکاری داشت ، اما چنانکه انتظار می رفت نتوانست به استادی زبان عربی در آکسفورد دست یابد ( فرهنگ زندگینامه ملی ، همانجا).
منابع :
(۱) عبدالرحمان بدوی ، موسوعه المستشرقین ، بیروت ۱۹۸۴؛
(۲) دایره المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ ش ؛
Dictionary of national biography , ed. Leslie Stephen
(۳) et al ., London 1908-1909;
(۴) Encyclopaedia Britannica , Chicago 1973;
(۵) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978- 1982, s.v. “Pococke, Edward” (by Godfrey Edmond Silverman).
دانشنامه جهان اسلام جلد ۵
