گفتار استاد:
«جمال السالکین ابو العباس،احمد بن فهد حلى اسدى در سال۷۵۷ متولد شده ودر سال ۸۴۱ وفات یافته است.در طبقه شاگردان شهید اول و فخر المحققیناست.مشایخ حدیث او فاضل مقداد سابق الذکر،و شیخ على بن الخازن فقیه وشیخ بهاء الدین على بن عبد الکریم است.على الظاهر اساتید فقهى او نیز همینهاهستند.ابن فهد تالیفات فقهى معتبرى دارد،از قبیل:المهذب البارع که شرحالمختصر النافع محقق حلى است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفیه شهید اول.شهرت بیشتر او در اخلاق،دعا و سیر و سلوک است.کتاب مشهور اودر این زمینه،«عده الداعى»است.» (۱)
او از تربیتیافتگان مکتب فقهى شهید اول،و از اکابر فقهاء و علماى امامیه درقرن نهم هجرى است که در فقه و سیر و سلوک و زهد و تقوى و عبادت مقام شامخ ووالایى دارد.او حاوى کمالات ظاهرى و باطنى و جامع علم و عمل و حاوى معارف عقلى و نقلى بوده است.بهترین معرف مقامات باطنى او،آثار و تالیفات باقى مانده ازاوست که حکایت از مقامات باطنى و معنوى او مى نماید،
آثار
که برخى از آنها به ترتیب زیراست:
۱-آداب الداعى
۲-الادعیه و الختوم
۳-استخراج الحوادث و بعض الوقایع المستقبله من کلام امیر المؤمنین(ع)فیماانشاه فی صفین بعد شهاده عمار بن یاسر.
در این کتاب برخى از اسرار علوم غریبه مانندخروج چنگیز و پدید آمدن اسماعیل صفوى را از کلمات معجزه آمیز على(ع)که درصفین بعد از شهادت عمار فرموده است،استنباط و استخراج نموده است.
۴-اسرار الصلوه
۵-تاریخ الائمه(ع)
۶-التحریر در فقه
۷-التحصین فی صفات العارفین من العزله و الخمول بالاسانید المتلقاه عن آلالرسول(ع)
۸-ترجمه الصلوه در بیان معانى،اقوال و افعال و فوائد نماز
۹-تعیین ساعات اللیل و تشخیصها بمنازل القمر
۱۰-جامع الدقائق و کاشف الحقائق
۱۱-الدر النضید فی فقه الصلوه
۱۲-عده الداعى و نجاح الساعى در ایران چاپ شده و سه نسخه خطى آن تحت شماره هاى ۲۱۳۷-۳۸-۴۰ در کتابخانه مدرسه شهید مطهرى (سپهسالار) موجوداست.
۱۳-المسائل الشامیات
۱۴-مصباح المبتدى و هدایه المهتدى
۱۵-المتقصر فی شرح ارشاد الاذهان
۱۶-الموجز الهادى
۱۷-المهذب البارع فی شرح المختصر النافع
۱۸-الموجز الحاوى (۲)
و تعدادى دیگر از رساله ها و مجموعه ها که در ریحانه الادب آمده است.
گفتار دیگران درباره او:
صاحب روضات الجنات در شرح زندگى او مى نویسد:
«عالم عارف پر از اسرار،کاشف اسرار فضائل،جمال الدین ابو العباس احمد بنشمس الدین محمد بن فهد اسدى حلى،در اثر شهرت و اعتبار،بى نیاز از توصیف وتعریف مى باشد.وى جامع معقول و منقول،فروع و اصول ظاهرى و باطنى و علم وعمل است.او از شاگردان شهید اول و فخر محققان است،و از شیخ مقداد سیورى وعلى بن خازن حائرى و ابن متوج بحرانى،و از سید جلیل نقیب،بهاء الدین ابو القاسمعلى بن عبد الحمید نیلى صاحب کتاب«الانوار الالهیه»اجازه روایتى دارد و پیش مااجازهنامهاى موجود است که به خط فرزند شهید ثانى،یا پسرش محمد است(و از ایندو کنار نیست)و مضمون آن چنین است:
«احمد بن محمد بن فهد،از رجال متاخر عصر ما و یکى از مدرسین زینبیه درحله سیفیه،و یکى از رجال علم،خیر،صلاح و بذل و بخشش و جود مى باشد.او از منکسب اجازه نمود،پس به او در مورد تالیفات و روایات خویش اجازه دادم.
او تعدادى مصنفات و تالیفات دارد که از آن میان،«عده الداعى و نجاح الساعى»است که داراى فوائد متعددى است و کتاب«کفایه المحتاج الى معرفه مسائل الحاج»،وکتاب«الهدایه فی فقه الصلوه»و کتاب«التحصین فی صفات العارفین»و جز اینهاتالیفات دیگرى نیز دارد…» (۳)
مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب:
او در مناظره و مباحثه،تبحر و توانایى کامل داشته است و با برخى از پیروان فقهاهل سنت، در عصر حکومت میرزا اسبند ترکمان حاکم عراق،مباحثاتى داشت،به ویژه در مورد مساله امامت و رهبرى گفتگوهایى انجام داد و بر جمع کثیرى از علماء مذاهب اهل سنت غلبه یافت. میرزا تحت تاثیر آن جلسه قرار گرفت و مذهب خویش را تغییرداد و خطبه اى به نام امیر المؤمنین(ع)و اولاد پاک و معصوم او انشاء نمود…» (۴)
شاگردان او:
او شاگردان متعددى را در مکتب تربیتى خویش پرورانده است که یکى از آنانشیخ على بن هلال جزائرى است که شرح زندگى او خواهد آمد.
۲-شیخ بزرگوار فقیه نامى عز الدین حسن بن احمد بن یوسف،معروف به ابنالعشره الکروانى العاملى
۳-شیخ على بن عبد العالى کرکى
۴-شیخ عبد السمیع بن فیاض اسدى حلى صاحب کتاب«تحفه الطالبین فیاصول الدین»
۵-سید محمد بن فلاح موسوى از نیاکان سید خلف
۶-شیخ ابو القاسم على بن جمال الدین محمد بن طى عاملى مؤلف کتاب مسائل ابن طى(متوفى ۸۵۵ ه.ق)و جز این افراد شاگردان دیگرى نیز داشته است. که در کتابهاى تراجم و رجال،تفصیلا آمده است.
وفات او:
او پس از یک عمر تلاش و مجاهده در راه فقه و فقاهت و سیر و سیاحت روحى،به سال ۸۴۱ در هشتاد و پنجسالگى در کربلاى معلى به رحمت ایزدى پیوست و قبر شریفش کنار خیمه گاه معروف واقع شده و کراماتى هم از او نقل گردیده است که هم اکنون نیز مورد تکریم و تجلیل و تبرک اهل تقوى و دین قرار دارد.در نخبه المقالدر وفات او آمده است:
و احمد بن فهد الحلى اجل×مقبضه«الخیر»و عمره«نهل»(احمد بن فهد حلى بزرگوار،هنگام وفاتش کلمه«الخیر»( ۸۴۱)و سالهاى عمرش کلمه«نهل»(۸۵)مى باشد. (۵)
فقهای نامدار شیعه//عقیقی بخشایشی
۱- آشنایى با علوم اسلامى،ص ۳۰۱٫
۲- ریحانه الادب،ج ۸،ص ۱۴۵ و۱۴۶٫
۳- روضات الجنات،ج ۱،ص ۷۲ و۷۳٫
۴- روضات الجنات،ج ۱،ص۷۳٫
۵- ریحانه الادب،ج ۸،ص۱۴۶٫
