بَقی بن مَخْلَد ، ابوعبدالرحمان ، محدّث و مفسّر مشهور قُرطبی (۲۰۱ـ۲۷۶) از خاندانی شاید اصلاً عیسوی . مانند بسیاری از مسلمانان اندلس به شهرهای عمده مشرق مسافرت و در آن بلاد با شماری از زعمای «مذاهب » گوناگون ، بویژه ابن حنبل ، معاشرت کرد.
چون به قرطبه بازگشت ، در مسائل عقیدتی چندان استقلال نشان داد (گرچه بعضی او را شافعی شمرده اند، و بعضی نیز گفته اند که او عقاید ظاهریه را به اندلس آورد.) و با اصل «تقلید» چندان مخالفت نمود که دیری نگذشت با عداوت فقهای مالکی روبرو شد؛ حتی چیزی نمانده بود که به اتهام بدعت گذاری به مرگ محکوم شود، اما بر اثر دخالت امیرمحمد اول (حک :۲۳۸ـ۲۷۳) نجات پیدا کرد واز وی اجازه یافت که آزادانه به تعلیم گزینشی خود بپردازد.
آثار
آثار عمده او، که همه مفقود شده اند، عبارت بودند از تفسیری بر قرآن که ابن حزم آن را از تفسیر طبری برتر دانسته است ، و «مُسنَد»ی که احادیث در آن حسب موضوع و در ذیل نامهای صحابه ای که آنها را روایت کرده بودند و به ترتیب الفبایی آن نامها تنظیم شده بود.
بقی ، که امیرعبداللّه زاهد شرح احوال او را نوشته است ، در اواخر عمر از شهرتی به پارساییِ نزدیک به قِداست برخوردار بود، و ابن حَزْم او را در زمینه روایت حدیث ، همتای بخاری و دیگر محدثان نامدار دانسته است .
منابع :
(۱) ابن بشکوال ، کتاب الصله فی اخبار ائمه الاندلس ، چاپ کودر، مادرید۱۸۸۳، ش ۲۷۷؛
(۲) ابن عذاری ، کتاب البیان المغرب ، چاپ کولن و لوی ـ پرووانسال ، لیدن ۱۹۴۸ـ۱۹۵۱، ج ۲، ص ۱۱۲ به بعد؛
(۳) ابن عساکر، تاریخ دمشق ، ج ۳، ص ۲۷۷ـ۲۸۲؛
(۴) محمدبن حارث خشنی ، القضاه ، فهرست ؛
(۵) احمدبن یحیی ضبّی ، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس ، چاپ کودیرا و ریبیرا، مادرید ۱۸۸۵، ش ۵۸۴؛احمدبن محمد
(۶) مقرّی ، نفح الطّیب ، لیدن ۱۸۵۵ـ۱۸۶۱، فهرست ؛
(۷) علی بن عبدالله نباهی ، مرقبه ، جاهای متعدد؛
(۸) M. Asصn Palacios, Abenmasarra y su escuela, 29, n. 2, 4;
۹- Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Supplementband, 1937-1942, I, 271;
(۱۰) I. Goldziher, Muhammad nische Studien, Halle 1888-1890, II, 260;
(۱۱) idem, Z ¤ ہhiriten , 115;
(۱۲) Ibn H ¤ azm, Risa ¦ la , tr. Pellat, in al-Andalus , 1954, ch. 17, 35;
(۱۳) H. Laoust, La profession de foi d’Ibn Bat ¤ t ¤ a , Damascus 1958, xx, note;
(۱۴) E. Lإvi- Proven al, Histoire de l’Espangne musulmane , Leiden- Paris 1950-1953, index.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳