بَردیجی ، ابوبکر احمدبن هارون بن روح بردعی ، محدث ، فقیه و رجالی قرن سوم و چهارم . در حدود ۲۳۰ در بردیج ، از توابع بَرذعه در ارّان (جمهوری آذریایجان کنونی )، چشم به جهان گشود (کحاله ، ج ۲، ص ۱۹۸؛ یاقوت حموی ، ج ۱، ص ۵۵۶؛ ذهبی ، ۱۴۰۳، ج ۱۴، ص ۱۲۲) و در رمضان ۳۰۱ در ۷۱ سالگی در بغداد دیده از جهان فروبست (خطیب بغدادی ، ج ۵، ص ۱۹۵؛ بروکلمان ، > ذیل < ، ج ۱، ص ۹۴۹).
بعضی از حفاظ و محدثان نسبت بردعی به احمدبن هارون را انکار می کنند و او را بردعی بردیجی می نامند (سمعانی ، ج ۲، ص ۱۴۹ـ۱۵۰؛ ابن عدیم ، ج ۳، ص ۱۹۴). از سوانح زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست .
استادان
به گفته معاصران و استادش ، ابوسعید اشَجّ، بردیجی به شهرهای دیگر مسافرت می کرد و حدیث می نوشت (ذهبی ، ۱۹۸۴، ج ۲، ص ۱۲۴؛ همو، ۱۴۱۳، حوادث و وفیات ۳۰۱ـ۳۱۰ ه ، ص ۵۴). مسافرتهای او به اصفهان (ابونعیم ، ج ۱، ص ۱۱۳؛ سزگین ، ج ۱، جزء ۱، ص ۳۲۶) نیز احتمالاً به همین منظور بوده است .
ابوبکر بردیجی در زمان خود، از استادان و مشایخ بزرگ کسب معرفت کرد. در نیشابور از محمدبن یحیی ذُهلی استماع حدیث کرد (سمعانی ، ج ۲، ص ۱۴۹؛ ذهبی ، ۱۴۰۳، همانجا) و نزد مشایخ بزرگی چون نصربن علی جهضمی ، یحیی بن عبدالله کرابیسی ، ابوسعید اشَجّ و هارون بن اسحاق همدانی تلمذ کرد (خطیب بغدادی ، ج ۵، ص ۱۹۴ـ ۱۹۵؛ سمعانی ، ج ۲، ص ۱۴۸ـ۱۴۹؛ ذهبی ، ۱۴۱۳، همانجا).
ابوعمر مستملی در۲۵۵ در مسجد محمدبن یحیی ذُهلی از احمدبن هارون بردیجی حدیث شنیده و در بیان مقام بلند او گفته است که در میان ائمه اهل حدیث ، جز ابوبکر بردیجی کسی را نمی شناسم (ابن عدیم ، ج ۳، ص ۱۹۳). در بیروت از عباس بن ولیدبن مزید، در دمشق از زیدبن محمدبن عبدالصمد و ابازُرعه و در حِمْص از محمدبن عوف و دیگر محدثان و مشایخ بزرگ آن عصر حدیث آموخت (ابن عساکر، ج ۶، ص ۶۴؛ ابن عدیم ، ج ۳، ص ۱۹۱).
شاگردان مشهور
از شاگردان مشهور وی:
جعفربن احمدبن سنان قطان ،
ابوبکر محمدبن عبدالله شافعی ،
علی بن محمدبن لرجوع کنید به لرجوع کنید به و
ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی را می توان نام برد (سمعانی ، ج ۲، ص ۱۴۹؛ ابن عساکر، همانجا).
او از محدثان بزرگی است که شاگردان ، مشتاقانه در محضرش حاضر می شدند (بردیجی ، مقدمه شهابی ، ص ۹). بردیجی در دوران زندگی خود، همواره مشغول جمع آوری حدیث بود (ذهبی ، ۱۴۰۳، همانجا)، به طوری که ابن اثیر (ج ۱، ص ۱۳۶) او را از پیشروان علم حدیث و یاقوت حموی (همانجا) وی را، از بزرگان دانش حدیث خوانده اند.
همچنین حفاظ و محدثان مشهوری ، چون ابوالحسن بن قبیس و ابوبکر خطیب ، وی را در زمره حافظان صدیق آورده اند (ابن عساکر، ج ۶، ص ۶۵ـ۶۷؛ ابن عدیم ، ج ۳، ص ۱۹۳ـ۱۹۴). دارقُطْنی او را از موثّقان علم حدیث و مورد اعتماد علمای عصر خود می دانست (خطیب بغدادی ، ج ۵، ص ۱۹۵؛ ابن عدیم ، ج ۳، ص ۱۹۲؛ ذهبی ، ۱۴۰۳،ج ۱۴،ص ۱۲۳).
شهرت بردیجی تا آنجاست که مشایخ همعصر حاکم نیشابوری در احادیث خود از وی روایت کرده اند، و سمعانی (همانجا)، به نقل از حاکم نیشابوری ، آورده است که شیخ ایشان ، ابوعلی حافظ ، در مکه در ۳۰۳، از ابوبکر بردیجی حدیث شنیده است . اما این قول که سفر ابوبکر به حج و وفات او در مکه در ۳۰۳ بوده ، اشتباه ناشی از ضبط تاریخ وفات است ؛ زیرا ابوعلی یک بار قبل از ۳۰۰ و بار دیگر در ۳۰۳ به مکه سفر کرده است ، و بنا به قول بیشتر منابع وفات ابوبکر بردیجی در بغداد در ۳۰۱ روی داده است (سمعانی ، همانجا، و پانویس ۵؛خطیب بغدادی ، همانجا).
آثار
از بردیجی این آثار بر جای مانده است :
۱-طبقات الاسماء المفرده من الصحابه و التابعین و اصحاب الحدیث ، در معرفی راویانی که همنام نداشته اند؛
۲-و معرفه المتصل من الحدیث و المرسل والمقطوع و بیان الطرق الصحیحه ، در علم حدیث (اشبیلی ، ج ۲، ص ۲۰۷).
منابع :
(۱) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴؛
(۲) ابن عدیم ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب ، چاپ فرجوع کنید به اد سزگین ، فرانکفورت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛
(۳) ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۱۷/ ۱۹۹۵ـ۱۹۹۶؛
(۴) احمدبن عبدالله ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصفهان ، لیدن ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(۵) محمدبن خیر اشبیلی ، فهرسه مارواه عن شیوخه من الدواوین المصنفه فی ضروب العلم و انواع المعارف ، چاپ کودرا و ریبرا، ساراگوسا ۱۸۹۴ـ ۱۸۹۵؛
(۶) احمدبن هارون بردیجی ، طبقات الاسماء المفرده من الصحابه و التابعین و اصحاب الحدیث ، چاپ سکینه شهابی ، دمشق ۱۹۸۷؛
(۷) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، مدینه ( بی تا. ) ؛
(۸) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، ج ۲۲: حوادث و وفیات ۳۰۱ـ۳۱۰ ه ، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۲؛
(۹) همو، سیر اعلام النبلاء ، ج ۱۴، چاپ شعیب ارنرجوع کنید به وط ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۱۰) همو، العبر فی خبر من غبر ، ج ۲، چاپ فرجوع کنید به اد سیّد، کویت ۱۹۸۴؛
(۱۱) فرجوع کنید به اد سزگین ، تاریخ التراث العربی ، ج ۱، جزء ۱، نقله الی العربیه محمودفهمی حجازی ، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۱۲) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، ج ۲، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳؛
(۱۳) عمررضا کحاله ، معجم المرجوع کنید به لفین ، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۱۴) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵؛
(۱۵) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Suplementband, 1937-1942.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳