فیض اللّه بن عبدالقاهر حسینی نجفی معروف به میرفیض اللّه ، محدّث و فقیه شیعی قرن یازدهم . وی در تفرش به دنیا آمد (تفرشی ، ج ۴، ص ۳۳). از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست . تفرشی برای تحصیل به مشهد رفت ، سپس عازم نجف گردید و از شاگردان خاصِ محقق اردبیلی شد و از او اجازه روایت گرفت (همانجا؛ خوانساری ، ج ۵، ص ۳۶۸). وی همچنین از فقها و محدّثان متعددی چون حسن بن زین الدین عاملی (صاحب معالم ) روایت کرد (افندی اصفهانی ، ج ۴، ص ۳۸۸ـ۳۹۰).
او بعد از محقق اردبیلی عهده دار تدریس شد و شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله :
برادرزاده اش علی بن یونس تفرشی (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۱۸، ص ۷۶)،
علی بن محمود عاملی که در نجف نزد تفرشی علم آموخت و از او اجازه روایت گرفت (حرّعاملی ، قسم ۲، ص ۲۱۸)،
محمدبن علی تَبنینی ،
سیدمحمد جزایری ،
امیرشرف الدین علی شولستانی نجفی و محمدباقر خاتون آبادی که این دو نیز از وی اجازه روایت گرفتند (جزایری ، ص ۷۹؛ خوانساری ، ج ۵، ص ۳۶۹؛ صدر، ص ۳۳۲).
به گزارش خوانساری (ج ۷، ص ۱۶۸)، احتمالاً سیدمصطفی تفرشی * نیز از شاگردان او بوده است .
تفرشی در رمضان ۱۰۲۵ در نجف وفات یافت و در همانجا به خاک سپرده شد (کشمیری ، ص ۴۵؛ اعتمادالسلطنه ، ج ۲، ص ۶۹۸).
از جمله آثار اوست :
تعلیقه بر آیات الاحکام یا زبده البیان محقق اردبیلی (افندی اصفهانی ، ج ۴، ص ۳۸۷) که همراه با زبده البیان در ۱۳۰۵ و ۱۳۶۸ چاپ سنگی شده و نسخه های دیگری نیز با حواشی وی موجود است ( رجوع کنید به زمانی نژاد، ص ۱۶۶)؛
الاربعون حدیثاً یا رساله فی اربعین حدیثاً فی سوء عاقبه المعاندین لاهل البیت که در ۱۰۱۳ تألیف و در ۱۳۱۴ همراه با نثر اللئالی چاپ شده است (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۱، ص ۴۲۴، ج ۱۱، ص ۵۲؛ امین ، ج ۸، ص ۴۳۲)؛
تعلیقات بر بخش الهیات از شرح ملاعلی قوشچی بر تجریدالکلام نصیرالدین طوسی (افندی اصفهانی ، همانجا)؛
الانوار القمریه فی شرح الاثْنَیْ عشریه الصلاتیه از حسن بن زین الدین (مؤلف معالم الاصول )؛
حاشیه بر ذخیره المعاد مولی محمدباقر سبزواری (متوفی ۱۰۹۰)؛
شرح معارج الاصول از محقق حلّی ؛ منهاج الشریعه یا مفتاح الشریعه که حاشیه بر مختلف الشیعه علامه حلّی است (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۴۳۹، ج ۶، ص ۸۶، ۱۹۵، ج ۱۴، ص ۷۰).
تفرشی بر رساله محقق اردبیلی در باره اینکه «امر به یک چیز مقتضی نهی از ضد خاص آن است » نیز نقد نوشته است (آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۳، ج ۲۱، ص ۳۹۷ـ ۳۹۸). به گزارش آقابزرگ طهرانی (۱۴۰۳، ج ۱۰، ص ۱۰۱) و خوانساری (ج ۵، ص ۳۶۸)، سید نعمت اللّه جزایری تألیف کتابی شبیه به نقد الرجال را به تفرشی نسبت داده ، اما ظاهراً تألیف میرفیض اللّه طباطبائی بوده است .
منابع :
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳؛
(۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ؛
(۳) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم ۱۴۰۱ـ۱۴۱۵؛
(۴) امین ؛
(۵) مصطفی بن حسین تفرشی ، نقد الرجال ، قم ۱۴۱۸؛
(۶) عبداللّه بن نورالدین جزایری ، الاجازه الکبیره ، چاپ محمد سمامی حائری ، قم ۱۴۰۹؛
(۷) محمدبن حسن حرّعاملی ، امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی ، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ ش ؛
(۸) خوانساری ؛
(۹) علی اکبر زمانی نژاد، «کتابشناسی و نسخه شناسی آثار محقق اردبیلی »، در ( مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت ) محقق اردبیلی ، قم ۱۳۷۵ ش ؛
(۱۰) حسن صدر، تکمله امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی ، قم ۱۴۰۶؛
(۱۱) محمدعلی بن صادقعلی کشمیری ، کتاب نجوم السماء فی تراجم العلماء ، قم : مکتبه بصیرتی ، ( بی تا. ) .
دانشنامه جهان اسلام جلد ۷