علی اصغر بن علی اکبر، از علما و نویسندگان امامیه قرن سیزدهم . براساس رساله کوتاه شرح حالش ـ که به انضمام کتاب دیگرش ، نورالانوار ، چاپ شده و مهمترین منبع برای شرح حال وی به شمار می رود در ۱۲۳۱ در بروجرد به دنیا آمد و در کودکی به همراه خانواده اش به همدان رفت .
در جوانی ، فراگیری علوم دینی را در همان شهر آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل ، به اصفهان و بروجرد و کربلا و نجف سفر کرد و نزد عالمانی چون
سیدعلی نقی طباطبایی ، برادر سید بحرالعلوم ، و
مولی اسدالله بروجردی * و
سیدابراهیم قزوینی ، صاحب ضوابط الاصول ، و
شیخ محمدحسین اصفهانی ، صاحب فصول ، و
شیخ حسن بن جعفر کاشف الغطاء و
شیخ محمد کاشف الغطاء و
شیخ محمدحسن نجفی ، صاحب جواهر ، شاگردی کرد.
پس از بازگشت به ایران ، در تهران ساکن شد. اشتغال عمده بروجردی تألیف کتاب به زبان فارسی و برای عامه مردم در زمینه های فقه و اصول و عقاید (بویژه امامت ) و مناقب امامان شیعه علیهم السلام ، و اخلاق بود و تا زمان نوشتن شرح حال خود (پیش از ۱۲۷۵) ۳۱ کتاب تألیف کرد.
چکیده کتابهای خود را به ترتیب تاریخ تألیف و گاهی با ذکر محلّ آن و احیاناً برخی انگیزه های تألیف ، در همین شرح حال آورده است . در جدولی دیگر نیز ویژگیهای کتابها و حجم تقریبی آنها براساس شماره سطور (بیت )، تنظیم شده است .
معروفترین اثر بروجردی
عقایدالشیعه است که آن را به فارسی و به نام محمد شاه قاجار در ۱۲۶۳ نوشته و بارها در تهران و تبریز چاپ سنگی شده است (آقابزرگ طهرانی ، ج ۱۵، ص ۱۳۱، ۲۸۴، مدرس تبریزی ، ج ۱، ص ۲۵۳). ادوارد براون ، خلاصه ای از آن را به عنوان نمونه ای از عقاید رایج عامه شیعه ایران نقل کرده است (براون ، ج ۴، ص ۲۴۸ـ۲۵۶). اثر دیگر او،
نورالانوار ، در آثار ظهور و رجعت ائمه اطهار علیهم السلام است که در ۱۲۶۹ نوشته شده و به انضمام
مثنوی ضیاءالنور ، شامل مسائل گوناگون اخلاقی و کلامی و عرفانی ، در ۱۲۷۵ به چاپ رسیده است . کاتب آن ، به گفته خودش ، ۳۱ جلد از تألیفات نویسنده را دیده است . مؤلف ، در مثنوی ضیاءالنور ، تاریخ آن را به حروف ابجد تعیین کرده که ۱۲۷۶ می شود (مدرس تبریزی ، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی ، ج ۱۵، ص ۱۳۱). بروجردی در شعر «نیّر» تخلّص می کرده است (آقابزرگ طهرانی ، ج ۱۵، ص ۱۳۱، ج ۹، ص ۱۲۴۱). وفات او ظاهراً پیش از تألیف کتاب المآثر والا´ثار ، و، به نوشته آقابزرگ طهرانی (ج ۲۴، ص ۳۶۰)، اندکی پیش از ۱۳۰۰ اتفاق افتاده است .
منابع :
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) ادوارد گرانویل براون ، تاریخ ادبیات ایران ، ج ۴ : از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر ، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی ، تهران ۱۳۱۶ ش ؛
(۳) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانه الادب ، تهران ۱۳۶۹ ش ؛
(۴) علی اصغربن علی اکبر نیر بروجردی ، نورالانوار فی رجعه الائمه الاطهار ، تهران ۱۲۷۵٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۳
