شُبَّربن محمد، فقیه و محدّث امامى قرن دوازدهم. او سرسلسله خاندان شبّر، شاخهاى از مشعشعیان*، است که نسب آنان به امام کاظم علیهالسلام مىرسد (کیاء گیلانى، ص ۹۲؛ حرزالدین، ج ۱، ص ۳۵۱؛ جعفرى، ج ۱، ص۱۰۰؛ روضان، ج ۲، ص ۳۹۳).
پدرش، محمدبن ثنوان، محدّث و عالم دینى بود. شبّر در ۱۱۲۲ در حویزه/ هویزه* به دنیا آمد ودر همانجا پرورش یافت، سپس به نجف مهاجرت کرد و به تحصیل فقه و حدیث پرداخت. او از احمدبن اسماعیل جزایرى، رضى الدین بن محمد موسوى عاملى مکى، نصراللّه مدرس حائرى و یوسف بن عبداللّه بحرینى (متوفى ۱۱۷۱) اجازه روایت دریافت کرد (حرزالدین، همانجا؛ امین، ج ۷، ص۳۳۰؛ آقابزرگ طهرانى، ۱۳۷۲ش، ص ۳۳۲، ۳۳۴، ۶۵۰؛ عامرى، ج ۱، ص ۱۸۳؛ نیز براى سایر اساتید و مشایخ او رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۱۱، ص ۱۴۴).
پس از تسلط عثمانیان بر عراق، حویزى برخى بزرگان عرب، مانند شیخ حمود آل حمد و شیخ خلیل آل عباس، را به قیام در برابر اشغالگران فراخواند و با فراهم آوردن سپاهى در ۱۱۶۰ به جنگ با عثمانیان پرداخت. سپاه او ابتدا پیروزیهایى کسب کرد، اما به سبب خیانت بعضى رؤساى قبایل شکست خورد و حویزى به اسارت به بغداد برده شد، ولى پس از مدتى آزاد گردید (رجوع کنید به حرزالدین، ج ۱، ص ۳۵۳ـ۳۵۷؛ شُبَّر، ص ۲۵۶ـ ۲۶۲؛ عامرى، همانجا).
رحلت
تاریخ درگذشت او را حرزالدین (ج ۱، ص ۳۵۸ـ۳۵۹) ۱۱۷۰ ذکر کرده است و امین (همانجا) ۱۱۷۸؛ اما جاسم حسن شبّر (ص ۲۶۲ـ۲۶۳) هر دو را نادرست دانسته و قول آقابزرگ طهرانى (۱۳۷۲ش، ص ۳۳۲؛ همو، ۱۴۰۳، ج ۴، ص ۶۲، ج ۶، ص۲۶۰، ج۱۰، ص ۱۱) را پذیرفته که نوشته حویزى در ۱۱۸۶ یا حدود ۱۱۹۰ درگذشته است. حویزى در حرم امام على علیهالسلام به خاک سپرده شد (شبّر، ص ۲۶۳ـ ۲۶۴). یکى از ادباى معاصر او، رسالهاى در شرححال وى نوشته است (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۴، ص ۱۵۸، ج ۱۱، ص ۱۴۳ـ۱۴۴).
آثار
بیش از سى عنوان اثر براى حویزى برشمرده اند که عمدتاً درباره شرح حال علما و انساب، فقه و حدیث است.
برخى از مهمترین آنها عبارتاند از:
الذَخیرهُ فى العُقبى فى مَوَدَّهِ ذَوى القُربى، در شرح نسب سیدعلى خان بن سیدخلف حویزى (همان، ج۱۰، ص ۱۱؛ نیز رجوع کنید به حویزى*، خاندان)؛
رساله فى نسب محمد المشعشعى، درباره نسب جد اعلاى خود، سیدمحمدبن فلاح مشعشعى (همان، ج ۴، ص ۱۶۵، ج ۲۴، ص ۱۴۲)؛ کنزالسعاده، در شرح حال شمارى از عالمان (همان، ج ۱۸، ص ۱۵۸)؛
جُنَّهُ البَرِیَّه فى اَحکامِ التَقیَّه یا به تعبیر دیگر جنّه الامامیّه فى احکام التقیّه (همان، ج ۵، ص ۱۵۷؛ شبّر، ص ۲۴۶)؛
حُجّهالخصام، درباره قیام براى اقامه حق در عصر غیبت (آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۶، ص۲۶۰ـ۲۶۱)؛
حرمه التمتّع بالفاطمیات یا الجمع بین الفاطمیین، که مورد توجه عالمان بسیارى قرار گرفته است (رجوع کنید به همان، ج ۵، ص ۱۳۷، ج ۶، ص ۳۹۵ـ۳۹۶؛ شبّر، ص ۲۴۷ـ۲۵۱)؛
صَفوَهَ المرام، حاشیهاى مبسوط بر مدارک الاحکام سیدمحمد عاملى؛
رساله هایى فقهى در موضوعات گوناگون، از جمله درباره وجوب غسل جمعه، احکام خوردنیها و آشامیدنیها و خمس (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانى، ۱۴۰۳، ج ۲، ص ۲۱۸، ج ۷، ص ۲۵۵، ج ۱۱، ص ۴۸، ۹۱، ج ۱۳، ص ۵۳، ج ۱۵، ص ۵۱، ۲۳۲، ۲۳۶، ج ۱۸، ص ۴۹، ج ۲۵، ص ۳۴)؛
حاشیه بر اصول کافى و بحارالانوار و آثارى در علم رجال (رجوع کنید به همان، ج ۳، ص ۲۴، ج ۶، ص ۱۸۲، ج۱۰، ص ۱۱۸ـ۱۱۹، ج۲۰، ص ۱۹۶؛ براى آگاهى از دیگر آثار او رجوع کنید به همو، ۱۳۷۲ش، ص ۳۳۶ـ۳۳۷؛ همو، ۱۴۰۳، ج ۵، ص ۱۰۵، ج ۷، ص ۱۱۱، ۲۶۷، ج ۱۴، ص ۲۶۳، ج ۱۵، ص ۳۴۳، ج۲۰، ص ۲۱۲، ج ۲۴، ص ۴۴۱؛ شبّر، ص ۲۴۵ـ۲۵۳).
منابع:
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانى، الذریعه الى تصانیف الشیعه، چاپ علىنقى منزوى و احمد منزوى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) همو، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فى القرن الثانى بعد العشره، چاپ علىنقى منزوى، تهران ۱۳۷۲ش؛
(۳) امین؛
(۴) محمد حمدى جعفرى، عشائر و أسرالساده الحسینیه فى العراق و الوطن العربى، ج ۱، بغداد ۱۴۲۲/۲۰۰۱؛
(۵) محمد حرزالدین، معارف الرجال فى تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵؛
(۶) عبدعون روضان، موسوعه عشائر العراق: تاریخ، انساب، رجالات، مآثر، ج ۲، عَمّان ۲۰۰۳؛
(۷) جاسم حسن شُبَّر، تاریخ المشعشعیین و تراجم اعلامهم، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵؛
(۸) ناصر عبدالحسن عامرى، موسوعه انساب العشائر العراقیه: الساده العلویون، ج ۱، (بیروت) ۲۰۰۴؛
(۹) احمدبن محمد کیاءگیلانى، سراجالانساب، چاپ مهدى رجائى، قم ۱۴۰۹٫
دانشنامه جهان اسلام جلد ۱۴
