۲۱۹- ابو بکر الشّبلى، قدّس اللّه تعالى ‏سرّه‏(نفحات الانس)

از طبقه رابعه است. نام وى جعفر بن یونس است، و گفته‏اند دلف بن جعفر، و گفته‏اند دلف بن جحدر. و بر قبر وى به بغداد جعفر بن یونس نوشته‏ اند.

شیخ الاسلام گفت که: «وى مصرى است. به بغداد آمد، و در مجلس خیر نسّاج توبه کرد. شاگرد جنید است. عالم بوده و فقیه و مذکّر. مجلس کردى. مذهب مالک داشت، و موطّاحفظ کرده بود. پدر وى حاجب الحجّاب خلیفه بود.»

و فى طبقات السّلمى: «انّه خراسانى الأصل، بغدادى المنشأ و المولد، و أصله من أسروشنه من فرغانه، و مولده کما قیل سامرّه.»

جنید گفته است: «لا تنظروا الى أبی بکر الشّبلی بالعین الّتی ینظر بعضکم الى بعض، فانّه عین من عیون اللّه.»

هشتاد و هفت سال عمر وى بود. در سنه أربع و ثلاثین و ثلاثمائه برفته از دنیا، در ماه ذوالحجّه.

هم جنید گفته: «لکلّ قوم تاج، و تاج‏ هذا القوم الشّبلى.»

شبلى بیست و دو بار در بیمارستان بوده.

شبلى گفته: «الحرّیه هی حرّیه القلب لا غیر.»

شیخ الاسلام گفت که شیخ ابو سعید مالینى حافظ صوفى این حکایت از شبلى آورده که وى گفته که: «این سرمایه وقت که دارید به ناز دارید! فردا همین خواهید داشت، و تا جاوید صحبت با وى به این مى‏باید کرد.»

شیخ الاسلام گفت که: «از اینجا مى‏باید برد، که فردا گویند منافقان را: ارْجِعُوا وَراءَکُمْ. فَالْتَمِسُوا نُوراً (۱۳/ حدید).»

شیخ الاسلام گفت و وصیت کرد که: «این حکایت بنویسید و یاد دارید که شما را از شبلى هیچ چیز نیارند به از این حکایت: فردا وقت نو نیارند، که این وقت که اینجا دارى ببر آرند.»

کسى شبلى را گفت: «مرا دعایى کن!» این بیت بخواند:

وى را گفتند: «ترا خوش فربه مى‏بینیم و محبّتى که دعوى مى‏کنى تقاضاى لاغرى مى‏کند.» گفت:

وى را پرسیدند که: «مردى سماع مى‏کند و نمى‏داند که چه مى‏شنود. این چیست؟» جواب داد به این ابیات:

شیخ الاسلام گفت که: «این ابیات مجنون راست نه شبلى را، اما وى انشا کرد.»

شبلى عبد الرحمن خراسانى را گفت: «یا خراسانى! هل رأیت غیر شبلىّ احدا یقول اللّه قطّ؟» قال: «فقلت: و ما رأیت‏ الشّبلى یوما یقول اللّه.» قال: «فخرّ الشّبلى مغشیّا علیه.»

عبد الرحمن خراسانى گوید که: «شخصى به در سراى شبلى آمد و در بزد. شبلى فرا در آمد سر برهنه و پاى برهنه. گفت: کرا مى‏خواهى؟ گفت: شبلى را. گفت: نشنیدى که مات کافرا فلا رحمه اللّه؟»

شیخ الاسلام گفت: «نفس را مى ‏گفت.»

وقتى جمعى در خانه وى بودند. در آفتاب نگریست دید که به غروب نزدیک است. گفت:

«وقت نماز است.» برخاستند و نماز دیگر بگزاردند. شبلى بخندید و گفت: «چه خوش گفته است آن کس که گفته است:

» و یکى از این طایفه گوید که: «در مسجد مدینه بر حلقه شبلى بیستادم. سایلى به آنجا رسید و مى‏گفت: یا اللّه! یا جواد! شبلى آهى کشید و گفت: چگونه توانم که حق را- سبحانه- به جود ستایم، و مخلوقى در مدح مخلوقى مى‏گوید:

بعد از آن بگریست و گفت: بلى یا جواد! فانّک اوجدت تلک الجوارح و بسطت تلک الهمم ثمّ مننت بعد ذلک على أقوام بالاستغناء عنهم و عمّا فی أیدیهم بک، فانّک الجواد کلّ الجواد. فانّهم یعطون عن محدود و عطاءک لا حدّ له و لا صفه، فیا جوادا یعلو کلّ جواد و به جاد من جاد.»

شبلى گفته در تفسیر قوله- تعالى- قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ‏ (۳۰/ نور): «أبصار الرّءوس عن المحارم و أبصار القلوب عمّا سوى اللّه.»

گفته‏اند که وى شنید که کسى مى‏گفت: «الخیار عشره بدانق!» فریادى کرد و گفت: «اذا کان الخیار عشره بدانق، فکیف الشّرار؟»

وى گفته که: «وقتى عهد کردم که نخورم مگر حلال. در بیابانها مى‏گشتم به انجیر بنى رسیدم. دست دراز کردم تا بخورم. از آن انجیر بن آواز آمد که عهد خود نگاهدار، و از من مخور که من ملک یهودیى‏ام!»

از وى پرسیدند که: «کدام چیز عجیب‏تر است؟» گفت: «دلى که خداى خود را بشناسد و در وى عاصى شود.»

بکیر دینورى گوید- خادم شبلى- که: «نزدیک وفات خود گفت: بر من یک درم مظلمه است، و چندین هزار درم براى صاحب آن صدقه داده‏ام، و هنوز بر دل من هیچ شغلى از آن گران‏تر نیست.»

و هم بکیر گوید که: «در این بیمارى گفت که: مرا وضو ده! وى را وضو دادم، و تخلیل لحیه فراموش کردم. زبان وى گرفته بود. دست مرا گرفت. و به میان لحیه خود درآورد، پس جان بداد.» یکى از بزرگان آن را شنید گفت: «چه گویید در مردى که در آخر عمر ادبى از آداب شریعت از وى فوت نشد؟»

و هم بکیر گوید که: «شبلى را روز جمعه در آن بیمارى خفّتى شد. گفت: به مسجد جامع مى‏رویم. تکیه بر دست من کرده بود و مى‏رفت. مردى ما را در راه پیش آمد. شبلى گفت: بکیر! گفتم: لبیک! گفت: ما را فردا با این مرد کارى است. پس برفتیم و نماز بگزاردیم، و به خانه باز آمدیم. شب را فوت شد. گفتند: در فلان موضع مردى است صالح که غسل مردگان مى ‏کند.

سحرگاه به در خانه وى رفتم، و آهسته در بزدم و گفتم: سلام علیکم! از درون خانه گفت: شبلى‏ بمرد؟ گفتم: بلى. پس بیرون آمد، دیدم همان مرد بود که در راه مسجد پیش آمده بود. به تعجّب گفتم: لا إله الّا اللّه! گفت: تعجّب از چه‏ مى‏ کنى؟ سبب را گفتم. پس سوگند بر وى دادم که: تو از کجا دانستى که شبلى مرد؟ گفت: اى نادان! از آنجا که شبلى دانست که وى را امروز با من کار است.»