محمود بن ابى الحسن بن حسين نيشابورى ملقب به ابو القاسم و بيان الحق. دانشمندى مفسر، فقيه و لغوى، از دانشمندان قرن ششم هجرى نيشابور، شهرى كه انديشمندان زيادى را در خود پرورانده، كه حاكم ابو عبد الله محمد بن عبد اللّه تاريخ علماى آن ديار را در هشت مجلد ضخيم نگاشته است.
از محل و تاريخ تولد وى اطلاعى در دست نيست همچنانكه از استادان، شاگردان و چگونگى نشو و نماى علمى و سفرهاى او اخبار زيادى به دست نيامده است. داراى دو فرزند به نامهاى قاسم و محمد بود، محمد بعد از وى مسند تدريس در مدرسه معينيه دمشق را كه پدرش، اواخر عمر در آن تدريس مىنمود، بعهده گرفت. در نيشابور مدتى مسند قضاوت را به عهده داشت. از نيشابور به خنجه و از آنجا به دمشق مهاجرت كرده است.
با توجه به اينكه در سال 553 هجرى در شهر خنجد كتاب« ايجاز البيان» را به اتمام رسانده است، وفات وى بعد از اين تاريخ در دمشق، بوده است.
آثار
بيان الحق نيشابورى از دانشمندان پر تأليف به حساب مىآمده است. تأليفاتى كه وى به آنها تصريح داشته يا به وى نسبت دادهاند عبارتند از:
- 1- ايجاز البيان عن معانى القرآن( اثر مورد بحث)
- 2- وضع البرهان فى مشكلات القرآن( به سال 1410 ه 1990 م در بيروت به چاپ رسيده است).
- 3- جمل الغرائب( در غريب حديث و مشكل آن در 14 باب)
- 4- خلق الانسان( درباره خلقيات انسان)
- 5- التذكرة و التبصرة( در مشتقات فقهى و شامل 1000 نكته)
- 6- الاسئله الرائعه و الأجوبة الصادعة( در تفسير)
- 7- غرر الأقاويل فى معانى التنزيل
- 8- شوارد الشواهد و قلائد القصائد( شامل مباحث تفسيرى، امهات آداب، اشعار و علوم ديگر)
- 9- باهر البرهان فى معانى مشكلات القرآن
- 10- قطع الرياض فى بدع الاعتراض
- 11- شرح الابيات الوارده فى كتاب وضع البرهان
- 12- ملتقى الطرق الى مجامع نكاتها و منابع كلماتها( در مختلف فقه)
- 13- كتاب در اصول فقه
- 14- الغلالة فى مسألة اليمين…
- 15- الموجز فى الناسخ و المنسوخ.
