على بن احمد واحدى متوفاى سال 468 هجرى از علماى بزرگ قرن پنجم به شمار مىآيد. حركت فرهنگى و علمى در قرن پنجم در نيشاپور، دوران طلايى خود را مىگذراند، در حديث، فقه، تفسير و رشته هاى علوم ديگر، علماى بزرگى پرورش يافتند، در حركت تفسيرى، اهل حديث و اشاعره، معتزله و شيعه، مفسران بزرگى چون ثعلبى، طوسى و طبرسى و ديگران، تربيت شده تفاسير مهمى را نگاشتند، حتى، علماى صوفى مسلك و باطنى نيز تفاسير مهمى مانند حقايق التفسير ابو عبد الرحمن سلمى و لطائف الاشارات قشيرى را در اين قرن ارائه دادند. پرورش واحدى در اين شرايط از او انسانى محدث، فقيه، اديب، شاعر، متكلم و مفسر ساخته بود، كه توانست ميان علماى برجسته، سرآمد زمان خود گردد.
هر يك از علوم خود را از اساتيد فن اخذ نموده بود، فقه، حديث، ادب، و…، تفسير را نزد ثعلبى مفسر مشهور، فرا گرفته بود.
تأليفات
در تفسير حداقل سه دوره البسيط در 16 مجلد، الوسيط در 4 مجلد و الوجيز فى تفسير القرآن در يك مجلد نگاشته است كه بعنوان تفسير واحدى مشهور شده، يك نسخه خطى از تفسير وجيز در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى تهران به شماره 2062 موجود است. فخر رازى نيز استفاده قابل توجهى از تفسير واحدى نموده است.
از ديگر تأليفات قرآنى واحدى مىتوان از:
- جامع البيان فى تفسير القرآن،
- الحاوى لجميع المعانى( احتمال دارد در بردارنده مجموعه سه تفسير وى باشد)،
- مقاتل القرآن( تا پايان قرن هشتم موجود بوده است)،
- مختصر فى علم فضائل القرآن،
- رسالة فى شرف علم التفسير( نسخه خطى اين رساله در دار الكتب المصرية موجود است.)،
- نفى التحريف عن القرآن الشريف،
- معانى التفسير،
- مسند التفسير،
نام برد.
از ميان تأليفات قرآنى ايشان، فقط اسباب النزول به شكل چاپى موجود مىباشد.
الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز( واحدى)// صفوان عدنان داوودى
