زندگینامه دکتر یولیوس فردیناند روسکا(۱۹۴۹-۱۸۶۷م)

 یولیوس فردیناند ، شرق شناس و مورخ مشهور تاریخ کیمیای دورۀ اسلامی. او در ۱۵شوال۱۲۸۴ /۹ فوریه ۱۸۶۷ در بوهل ، نزدیک بادن آلمان، به دنیا آمد. در دورۀ تحصیلات ابتدایی، زبانهای باستانی لاتین و یونانی را آموخت. در۱۳۰۱ /۱۸۸۴ پس از اتمام دبیرستان در راستات ، به مطالعۀ علوم طبیعی در دانشگاه استراسبورگ ، ریاضیات در دانشگاه هایدلبرگ و فلسفه در دانشگاه برلین پرداخت.

در۱۳۰۶ /۱۸۸۹ در دانشگاه هایدلبرگ، زیر نظر برونو ، به پژوهشهایی دربارۀ زبانهای باستانی شرقی، با هدف بررسی تاریخ علوم در اسلام پرداخت. سپس، زیر نظر مرکس، پژوهشهایی را دربارۀ تورات آغاز کرد. او در ۱۳۱۳/۱۸۹۵ موفق به دریافت دکتری شد و سال بعد پایان نامه اش در لایپزیگ چاپ گردید (روسکا، ۱۸۹۶، ص ۸۱؛ کراوس ، ج۵، ص ۵-۷؛ پریسنر ، ج۲۲، ص ۲۹۶).

در این زمان به ریاست گروه کانی شناسی و زمین شناسی دبیرستان رسید و به بررسی فصل سنگ شناسی از کتاب عجائب‌ المخلوقات و غرائب‌الموجودات قزوینی پرداخت (رجوع کنید به اسلام ، ۱۹۱۳، ج۴، بخش ۱، ص ۱۴-۳۶؛ همان، ج۴، بخش ۳، ص ۲۴۵-۲۵۳؛ نیز رجوع کنید به کراوس، ج۵، ص ۱۲-۱۳).

این پژوهش سرآغازی شد بر فعالیت او در ویرایش کتاب‌الاحجار ارسطو، که وی در۱۳۲۹/ ۱۹۱۱ از آن، به عنوان پایان نامۀ استادی اش با عنوان > سنگ-شناسی ارسطو بر اساس دست نوشته های عربی کتابخانۀ ملی< ، دفاع کرد و سال بعد آن را در هایدلبرگ منتشر نمود. او نشان داد که منشأ این کتاب، نه یونانی بلکه مکاتب پزشکی سوری- فارسی است. در همان سال مکاتباتی را با ماکس مایرهوف* در مورد کتاب الجماهر بیرونی شروع کرد (رجوع کنید به کراوس، ج۵، ص ۸ ، ۱۲-۱۳؛ پریسنر، همانجا).

در۱۳۰۳ش /۱۹۲۴ گلدشمیت مؤسسۀ تاریخ علوم طبیعی را در هایدلبرگ بنیان گذاشت و نظارت بر آن را به روسکا سپرد. مایرهوف کتابخانۀ این مؤسسه را از حیث آثار شیمی دانان دورۀ اسلامی غنی کرد. روسکا در۱۳۰۶ش/ ۱۹۲۷، به کمک بکر ، استاد افتخاری دانشگاه برلین و سرپرست مؤسسۀ تحقیقات تاریخ علوم طبیعی شد. در این مؤسسه روسکا خود را کاملاً وقف تحقیق در تاریخ علوم اسلامی، به ویژه تاریخ شیمی دورۀ اسلامی، کرد.

رحلت

دو سال بعد، این مؤسسه به مؤسسۀ جدید تاریخ طب و علوم طبیعی، به عنوان بخشی از دانشگاه برلین، پیوست و روسکا ریاست گروه علوم طبیعی آن را برعهده گرفت. او در ۱۳۱۷ش/۱۹۳۸ بازنشسته شد. بیماری چشمی که به نابینایی کامل او انجامید، او را از ادامۀ پژوهشهایش بازداشت. وی در ۲۲ بهمن ۱۳۲۷ (۱۲ربیع الآخر۱۳۶۸)/۱۱فوریه ۱۹۴۹ در شرامبرگ آلمان درگذشت (کراوس، ج۵، ص ۹-۱۱، ۱۳-۱۵؛ پریسنر، همانجا؛ گنزنمولر ، ۱۹۴۹، ج۲۶، ش ۸ ، ص ۳۹۹).

پژوهشهای روسکا بر نقش علوم اسلامی در انتقال اندیشه های یونانی به اروپای قرون وسطا و سیر تاریخی آن متمرکز بود (کراوس، ج۵، ص ۱۱). او به ویژه آثار شیمی دورۀ اسلامی و علم کیمیای شرقی را تحلیل و پژوهشهای تاریخی متعددی منتشر کرده است. وی با انتشار مقاله ای در ۱۳۰۱ش/۱۹۲۳، به شرح دقیق ویژگیهای متمایزکنندۀ کیمیاگری شرقی از یونانی پرداخت (رجوع کنید به همان، ص ۱۴-۱۵) و در۱۳۰۲ش/ ۱۹۲۴ شیمی دانان عرب را در دو جلد منتشر کرد. در جلد اول (رجوع کنید به روسکا، ۱۹۶۷، ج۱، ص ۵-۵۲؛ کراوس، ج۵، ص ۱۵-۱۶)، وی جعلی بودن رسالات کیمیاگری منسوب به خالدبن یزید بن معاویه را اثبات کرد (نیز رجوع کنید به خالدبن یزیدبن معاویه*).

جلد دوم (همان، ج۲، ص ۶۷-۱۲۵ و رسالۀ عربی پایان کتاب) را به امام جعفرصادق علیه السلام اختصاص داد و متن عربی و ترجمۀ آلمانی مقالۀ کیمیاگری منسوب به امام را با عنوان “کتاب رساله جعفر الصّادق فی علم الصّناعه و الحجر المکرّم” چاپ کرد و با بحث و بررسی تمام مسائل راجع به تاریخ، ادبیات، مذهب و هرآنچه دربارۀ شخصیت امام میشد (همان، ص ۷-۴۱، ۵۲-۶۴)، نتیجه گرفت که بین امام جعفرصادق و نوشته های سحر و جادوی منسوب به او هیچ وجه مشترکی وجود ندارد (نیز رجوع کنید به کراوس، ج۵، ص ۱۶).او همچنین این نظر را که امام جعفرصادق استاد جابربن حیان بوده است رد کرد (رجوع کنید به روسکا، ۱۹۶۷، بخش۲، ص ۴۱-۵۲؛ کراوس، ج۵، ص ۱۶-۱۷؛ نیزرجوع کنید به جابربن حیان*).

از جمله مهمترین کارهای روسکا دربارۀ تاریخ کیمیا ،  مُصحف‌الجماعه  ( صورت جلسه‌های مباحثات نخستین مجمع کیمیاگران به ریاست فیثاغورس) است که با بررسی و مقایسۀ تمام نسخه های محفوظ لاتین آن (رجوع کنید به روسکا، ۱۹۳۱، ص ۴۶-۱۰۴) و نیز بررسی دقیق منشأ عربی آن (رجوع کنید به همان، ص ۱۸-۴۵) در ۱۳۱۰ش/۱۹۳۱ در برلین منتشر شد. او منشأ یونانی این متن را رد، و ثابت کرد که آن محصولی از یونانی مآبی شرقی در زمان ساسانیان است (رجوع کنید به کراوس، ج۵، ص ۱۸-۱۹؛ پریسنر، ج۲۲، ذیل “Ruska” ،ص ۲۹۶-۲۹۷؛ قس رجوع کنید به سزگین، ج ۴، ص ۶۰ـ ۶۶).

روسکا در سالهای۱۳۱۴-۱۳۱۵ش/ ۱۹۳۵-۱۹۳۶ به ویرایش و ترجمۀ کتاب “سر الأسرار” رازی پرداخت و در۱۳۱۶ش/ ۱۹۳۷ آن را به آلمانی منتشر کرد (رجوع کنید به گنزنمولر، همانجا؛ کراوس، ج۵، ص ۲۰). وی همچنین در مقاله¬ای به بررسی چگونگی جعل و تبدیل ترجمه ها به رسالاتی منسوب به رازی پرداخت (روسکا، ۱۹۳۹، ج۷، ص ۳۱-۹۴؛ برای دیگر آثار روسکا رجوع کنید به روسکا، یولیوس، ذیل «کتابخانه دیجیتال» ؛ کراوس، ج۵، ص ۲۱-۴۰).‌

منابع:

(۱) W.Ganzenmuller, “Julius Ruska” in Journal of chemical education, vol. 26 no. 8, 1949;
(۲) Paul Kraus , “Julius Ruska” in: Osiris, vol.5, 1938, repr. Amesterdam 1969;
(۳) Priesner, Claus, “Julius Ruska” in: Neue Deutsche Biographie, vol. 22, 2005;
(۴) Julius Ruska, Kazwinistudien in: Der Islam, vol. 4, 1913;
(۵) Julius Ruska, “Pseudopigraphische Rasis-Schriften”, in: Osiris (Bruges)vol. 7, 1939, repr. In Natural Sciences in Islam, vol. 73: Muhammad ibn Zakaria Ar-Razi, texts and studies I, , collected and reprinted by Fuat Sezgin, Frankfort 2002;
(۶) idem, arabische alchemisten, Heidelberg, 1924, repr. By Martin Sandig oHG., Wiesbaden 1967;
(۷) idem, Das Quadrivium aus Severus bar Sakku’s Buch der Dialoge: Inaugural – Dissertation, Leipzig 1896;
idem, s.v. “Digitale Bibliothek” 1997-2006. [Online(. Available: http://julius.ruska.de/frame.html )02 Sept. 2010];
idem, Turba Philosophorum: ein Beitrag zur Geschichte der Alchemie, Berlin 1931, repr. In Natural Sciences in Islam, vol. 65: Turba Philosophorum, ein Beitrag zur Geschichte der Alchemie, collected and reprinted by Fuat Sezgin, Frankfort 2002;
Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen schrifttums, Lieden 1967- 2000.

دانشنامه جهان اسلام جلد  ۱۵