جابربن سَمُرَه ، صحابی پیامبر اکرم . مورخان و رجال شناسان نام کامل وی را جابربن سَمُرَه بن عمروبن جُناده بن جُنْدَب سُوائی و کنیه اش را ابوعبداللّه یا ابوخالد ذکر کرده اند ( رجوع کنید به ابن حِبّان ، ج ۳، ص ۵۲؛ خطیب بغدادی ، ج ۱، ص ۵۴۱). او به قبیله بنی سُواءَه بن عامربن صَعْصَعه منسوب است (ابن حَزْم ، ص ۲۷۳؛ سمعانی ، ج ۳، ص ۳۳۰).

پدرش از صحابه پیامبر و مادرش خالده ، خواهر سعدبن ابی وَقّاص (متوفی ۵۵) صحابی معروف پیامبر، بود (کلاباذی ، ج ۱، ص ۱۴۲). از تاریخ تولد جابر اطلاع دقیقی در دست نیست . وی به همراه پدرش در رکاب دایی خود، سعدبن ابی وقاص ، در فتح مدائن (سال ۱۶) شرکت داشت (خطیب بغدادی ، ج ۱، ص ۵۴۰ـ۵۴۱) و پس از آن با پدرش در کوفه ماندگار شد (ابن سعد، ج ۶، ص ۱۴؛ معانی ، ج ۳، ص ۳۳۰ـ۳۳۱). به نوشته ذهبی (۱۴۰۲، ج ۳، ص ۱۸۶)، وی به هنگام ایراد خطبه مشهور خلیفه دوم در سال ۱۶ در منطقه جابیه (حوالی دمشق )، حضور داشته است (نیز رجوع کنید به ابن قتیبه ، ج ۱، ص ۱۱۷؛ ابن عساکر، ج ۳، ص ۳۸۸؛ ذهبی ، ۱۴۱۷، حوادث و وفیات ۱۱ـ۴۰ ه ، ص ۱۶۲).

جابر ۱۴۶ حدیث از پیامبر روایت کرده که بخاری (ج ۱، ص ۱۸۳، ۱۸۵) و مسلم بن حجاج (ج ۱، ص ۲۷۵، ۳۲۱) تنها اندکی از آنها را صحیح دانسته اند (نَوَوی ، ج ۱، ص ۱۴۲). علاوه بر این ، مؤلفانِ دیگرِ صحاح ، روایاتی از وی نقل کرده اند ( رجوع کنید بهابن ماجه ، ج ۱، ص ۳۱۷؛ ابوداوود، ج ۱، ص ۴۳۱؛ ترمذی ، ج ۲، ص ۱۱۱؛ نسائی ، ج ۳، ص ۱۰۹). جابر علاوه بر پیامبر از برخی صحابه ، از جمله علی بن ابی طالب ، عمربن خطّاب ، ابوایوب خالدبن زید انصاری ، سعدبن ابی وقاص و پدرش سمره بن عمرو نیز روایت نقل کرده است ( رجوع کنید به ابن عساکر،همانجا؛ رجوع کنید به مِزّی ، ج ۴، ص ۴۳۷). راویانی چون اسودبن سعید هَمْدانی ، تمیم بن طَرَفَه ، حُصین بن عبدالرحمان ، عامربن سعدبن ابی وقاص و ابوخالد بَجَلی نیز از وی حدیث روایت کرده اند ( رجوع کنید بهمزی ، ج ۴، ص ۴۳۸).

در منابع حدیثی اهل سنّت چون صحیح بخاری (ج ۸، ص ۱۲۷) و صحیح مسلم (ج ۲، ص ۴۵۲ـ۱۴۵۳)، حدیثی با اختلافاتی اندک در متن ، از جابر نقل شده که بنا بر آن ،پیامبر اکرم در جمعی از اصحاب از جمله جابر که کودکی خردسال بوده و پدرش گفته بودند که این امت دوازده امیر خواهد داشت . به گفته جابر پیامبر در ادامه سخن خود مطلبی گفته بودند که وی آن را نشنیده بود، اما پدرش سمره ادامه سخن پیامبر را برای او نقل کرد: این دوازده امیر جملگی از قریش اند (برای منابع مختلف این حدیث و بحثی همه جانبه از آن رجوع کنید به صافی ، ص ۴۵ـ ۸۳). در منابع حدیثی و احتجاجی امامیه به این حدیث در مقام تأییدِ اعتقاد شیعی دوازده امامی استناد شده است (برای نمونه رجوع کنید بهابن ابی زینب ، ص ۱۰۲ـ ۱۰۴، ۱۰۶ـ۱۰۷؛ابن بابویه ، ج ۱، ص ۶۶؛طوسی ، ص ۱۲۶ـ۱۲۹، ۱۳۲ـ۱۳۳).

مورخان در باره سال مرگ جابر اختلاف نظر دارند. برخی آن را در ۶۶ ( رجوع کنید به نووی ، همانجا؛ذهبی ، ۱۴۱۸، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ ه ، ص ۵۰) و برخی در ۷۴ یا ۷۵ ( رجوع کنید به خلیفه بن خیاط ، ص ۲۰۹؛ابن حبّان ، ج ۳، ص ۵۲؛ابن مَنْجویه ، ج ۱، ص ۱۱۴) و در دوران خلافت عبدالملک و امارت بِشربن مروان بر کوفه دانسته اند ( رجوع کنید به خطیب بغدادی ، ج ۱، ص ۵۴۲؛ابن عساکر، ج ۳، ص ۳۸۹).

منابع :

(۱) ابن ابی زینت ، کتاب الغیبه ، چاپ علی اکبر غفاری ، تهران ?( ۱۳۹۷ ) ؛
(۲) ابن بابویه ، کمال الدین و تمام النعمه ، چاپ علی اکبر غفاری ، قم ۱۳۶۳ ش ؛
(۳) ابن حبّان ، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۴) ابن حزم ، جمهره انساب العرب ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره ( ۱۹۸۲ ) ؛
(۵) ابن سعد (لیدن )؛
(۶) ابن عساکر، تهذیب تاریخ دمشق الکبیر ، چاپ عبدالقادر بدران ، بیروت ۱۳۷۹/۱۹۷۹؛
(۷) ابن قتیبه ، عیون الاخبار ، چاپ یوسف علی طویل و مفید محمد قمیحه ، بیروت ( ۱۹۸۵ ) ؛
(۸) ابن ماجه ، سنن ابن ماجه ، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
(۹) ابن منجویه ، رجال صحیح مسلم ، چاپ عبداللّه لیثی ، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛
(۱۰) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود ، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۱) محمدبن اسماعیل بخاری ، صحیح البخاری ، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۲) محمدبن عیسی ترمذی ، سنن الترمذی ، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱؛
(۱۳) خطیب بغدادی ؛
(۱۴) خلیفه بن خیاط ، تاریخ خلیفه بن خیاط ، روایه بقی بن مخلد، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛
(۱۵) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات ۱۱ـ۴۰ ه ، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ ه ، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸؛همو، سیر اعلام

(۱۶) النبلاء ، ج ۳، چاپ شعیب ارنؤوط ، محمد نعیم عرقسوسی ، و مأمون صاغرجی ، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲؛
(۱۷) سمعانی ؛
(۱۸) لطف اللّه صافی ، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیه السلام ، قم ۱۴۱۹؛
(۱۹) محمدبن حسن طوسی ، کتاب الغیبه ، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح ، قم ۱۴۱۱؛
(۲۰) احمدبن محمد کلاباذی ، رجال صحیح البخاری ، المسمّی ‘ الهدایه و الارشاد فی معرفه اهل الثقه و السداد ، چاپ عبداللّه لیثی ، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛
(۲۱) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲۲) مسلم بن حجاج ، صحیح مسلم ، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
(۲۳) احمدبن علی نسائی ، سنن النسائی ، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
(۲۴) یحیی بن شرف نووی ، تهذیب الاسماء و اللغات ، مصر: اداره الطباعه المنیریه ، ( بی تا. ) ، چاپ افست تهران ( بی تا. ) .