بَلَوی ، ابومحمد عبدالله بن محمد مَدینی ، مورخ مصری . از سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست ، اما به احتمال بسیار در قرن چهارم می زیسته است .
وی از قبیله بَلیّ، شاخه ای از بنی قُضاعه بود که در نواحی مختلف حجاز و شام و مصر پراکنده بودند. ابن ندیم (ص ۲۴۳)، نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است : «وی مردی خطیب و فقیه و دانشمند بود.» بلوی کتابهای متعددی تألیف کرد، از جمله : کتاب الابواب ، کتاب المعرفه ، و کتاب الدین و فرائضه .
این آثار همه مفقود شده اند، اما او به سبب کتاب دیگرش ، سیره احمدبن طولون ، بسیار شهرت دارد. حدود ۱۳۱۴ ش ، محمد کُردعلی نسخه ای بسیار قدیمی از این تاریخ گرانبها را در کتابخانه ظاهریه دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه ای طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق ۱۹۳۹). او بلوی را نویسنده ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف ، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی نظر او را اشتباه دانسته اند.
( از میان رجال شناسان شیعه ، طوسی در الفهرست تنها به نقل مطالب ابن ندیم پرداخته است (ص ۱۹۴ـ۱۹۵). لیکن ابن غضائری ، وی را کذّاب و وضّاع ، و حدیث او را بی اعتبار دانسته است (خوئی ، ج ۱۰، ص ۳۰۳). نجاشی نیز ذیل ترجمه محمدبن حسن جعفری ، که از مشایخ بلوی است ، وی را جَرح کرده و در روایت ، ضعیف دانسته است (ص ۳۲۴).
برخی روایات بلوی ، این دیدگاه را تأیید می کند (رجوع کنید به همان ، ص ۳۰۳؛ خوئی ، ج ۱۰، ص ۳۰۳-۳۰۴). افزون بر این در ) میزان الاعتدال ذهبی و لسان المیزان ابن حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده شده است و ( با استناد به گفته دارقُطنی ، ) او را جاعل حدیث دانسته اند. ازینرو نمی توانسته اند به او استناد کنند. به گفته ابن حجر عسقلانی (ج ۳،ص ۳۳۸)، کتاب سفرنامه امام شافعی ( رحله الشافعی ) را بلوی نوشته ، اما بیشتر مطالب آن ساختگی است .
کتاب سیره ابن طولون او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ ، و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمه دوم قرن سوم ، مهمترین منبع به شمار می آید. این کتاب از کتابهای مشابه در همین باب (مانند سیره ابن طولون تألیف ابن دایه که ابن سعید آن را در المغرب تلخیص کرده ، کتاب المکافأه تألیف همو؛ اخبار سیبویه المصری تألیف ابن زُلاق ؛ و کتاب الولاه و القضاه تألیف کندی ) مفصلتر است .
بلوی یقیناً پس از ابن دایه وفات یافته ؛ نیز می دانیم که ابن دایه بعد از ۳۳۰ درگذشته است . میان دو کتاب سیره ابن طولونِ این دو، تشابهات بسیاری وجود دارد، هر چند که سیره بلوی مفصلتر است . به گفته کُردعلی ، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن دایه رونویسی کرده است . اما شاید هر دو منبع مشترکی داشته اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «دیوان الانشاء» بوده که احمدبن طولون در مصر تأسیس کرده بوده است (رجوع کنید به بلوی ، ص ۱۰۰ـ۱۰۱، ۱۱۱، ۱۲۲، ۱۲۴، ۲۲۸ـ۲۲۹).
سیره بلوی به چند دلیل بی نظیر است :
۱) چون تاریخ نگارش آن نیمه اول قرن چهارم است ، از کهنترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافته ؛
۲) تاریخ مصر و شام در عصر ابن طولون ، و سازمانهای اداری آنها مانند دیوان خراج ، شرطه ، قضا، برید و مانند اینها در این کتاب به شیوه ای تازه شرح شده اند؛
۳)مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است .
منابع :
(۱) ( ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱ ) ؛
(۲) ابن سعید مغربی ، المُغرب فی حلی المغرب ، ج ۱، چاپ زکی محمد حسن ، شوقی ضیف ، و سیده اسماعیل کاشف ، قاهره ۱۹۳۵؛
(۳) ( ابن ندیم ، کتاب الفهرست ، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش ) ؛
(۴) عبدالله بن محمد بلوی ، سیره احمدبن طولون ، چاپ محمد کردعلی ، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹؛
(۵) ( ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳ ) ؛
(۶) محمدبن احمد ذهبی ، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، لکهنو۱۸۸۴؛
(۷) ( محمدبن حسن طوسی ، الفهرست ، چاپ محمود رامیار، چاپ افست مشهد ۱۳۵۱ ش ؛
(۸) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم ۱۴۰۷ ) ؛
(۹) ـ Abd al-H ¤ am ¦ â d Ü Abba ¦ d ¦ â , “S ¦ Ë rat Ah ¤ mad b. Tu ¦ lu ¦ n li-Ab ¦ â Muh. Ü AbdAlla ¦ h… al-Balaw ¦ â ,” review in Bulletin of the Faculty of Arts, Alexandria University , I (1943), 1-9.
دانشنامه جهان اسلام جلد ۴
