شرح حال مؤلف
آیه الله العظمى آخوند ملاحسینعلى تویسرکانى عالم ربانى و فقیه محقق صمدانى، از علما و مدرسان بزرگ اصفهان و مراجع تقلید عظام.
سال تولد او به درستى معلوم نیست. وى ابتدا در بروجرد از محضر علامه محقق آیه الله سید محمد شفیع جاپلقى بروجردى از شاگردان حاج محمد جعفر آبادهاى، آقا محمد على هزار جریبى، سید محمد مجاهد و شریف العلماء مازندرانى بهره برد و از شاگردان برجسته او محسوب گردید.
سپس به حوزه علمیه اصفهان مهاجرت نمود. مهمترین استاد ایشان در اصفهان علامه فقیه اصولى محقق مد(قدس سره) شیخ محمد تقى رازى نجفى صاحب هدایه المسترشدین بود.
وى بعد از وفات این استاد بزرگوار به تدریس پرداخت و شمار بسیارى از فاضلان در محضر درس او گرد آمده و بهرهها گرفتند. بسیارى از مردم اصفهان نیز در مسائل فقهى از ایشان تقلید مى نمودند.
اوصاف
علام میرزا محمد باقر خوانسارى در روضات الجنات از ایشان چنین یاد کرده است:
العالم الثانى والجبر الصمدانى و البحر الملتظم فى العالم الانسانى بجواهر الحکم و المعالى و لالى الغرر من الاسرار و المعانى و هو الفقیه المسلم و الاستاذ الاعلم مولانا الحاج ملا حسین على نوروز على الملایرى التوى سرکانى ثم الاصفهانى، طیب الله مقانى و تربته ورفع فى الجنان العالیه مقامه و رتبته… ان مولانا المذکور من العلماء الفحول و نبلاء الفقه و الاصول فاضلا محققا بارعا متتبعا، النتهت الیه نوبه التدریس والافتاء والافاده باصفهان، بعد ما فرغ فیها من التحصیل عند علمائها الاعیان، و قد کان معظم قرائته فیها على شیخ مشایخنا المتقدم المتین، عمده المعتمدین وقدوه المجتهدین، استادنا الاقدم و عمادنا الاجل الافخم، الشیخ محمد تقى… .
آیه الله سید على اصغر بن محمد شفیع بروجردى در طرائف المقال مىنویسد:
الحاج ملا حسین على التویسرکانى اصلا الاصفهانى، مسکنا، کان عالما فى علمى الاصول و الفقه، مدرسا هناک، قد ترقى عنده جمع من الطلاب، و قد تلمذ عند الوالد، و هو من اجلاء تلامذته .
این بزرگوار نیز در اصفهان ریاست تدریس و فتوا داشتند. بسیارى از علما و فضلا از مجلس درس ایشان برخاستند. و زیادتى منفعت درس ایشان و ممتاز بودن مجلس درس ایشان در شهر مشهور بوده و بسیارى از عوام و خواص نیز تقلید ایشان مىکردند. امام جماعت مسجد ایلچى محله احمد آباد بودند و به جهت احتیاط در نماز جمعه جمعهها را به درچه مىرفتند. نماز جمعه مىکردند؛ – چون آن جا مزرعهاى داشتند – و عمده تحصیل او نزد مرحوم شیخ محمد تقى – اعلى الله مقامه – بوده، چنان چه از ملاحظه کتاب فصل الخطاب او معلوم مىشود؛ و در تقوا و قدس هم معروف و کامل بود .
در ماثر و و الاثار نیز درباره ایشان چنین آمده:
مجتهدى مسلم و رئیسى اعظم و از محققین فقها و اساتید عظماى علما محسوب مىگردید. شهرت علم و صیت ریاستش تا به همه جا رسیده بود و ممالک عرب و عجم جمله را فرو گرفته؛ و اواخر عمر به سوانح چند ابتلا به هم رسانید و به صبر متمسک شد. در اویل حال چندى خدمت حاج سید شفیع جاپلقى نیز تلمذ نموده بود (۹).
شاگردان و مجازین
چنان چه گفته شد، علامه تویسرکانى در عهد خود ریاست تدریس فقه و اصول و مرجعیت تقلید و فتوا داشت و حوزه درسش در نزد فضلا به سبب کثرت تحقیق و تعمق بر سایر حوزههاى مشابه ترجیح داده مىشد.
در این جا به ذکر اسامى برخى از شاگردان ایشان که از تتبع کتب مختلف به دست آمده مىپردازیم:
- میرزا عبد الغفار تویسرکانى.
- میرزا نصر الله قمشهاى.
- میرزا حسین همدانى.
- میرزا بدیع درب امامى.
- آخوند ملا حسین کرمانى.
- ملا عبد الجواد حکیم خراسانى.
- میرزا یحیى مستوفى بید آبادى.
- میرزا محمد على تویسرکانى.
- آخوند ملا محمد کاشانى.
- حکیم جهانگیر خان قشقایى.
- شیخ على محمد دهاقانى.
- سید محمد باقر زنجانى.
- سید زین العابدین رضوى خوانسارى.
- میرزا محمد رحیم شیخ الاسلام.
- سید محمد على خاتون آبادى، امام جمعه اصفهان.
- سید جعفر خلیفه سلطانى.
- سید شهاب الدین نحوى.
- شیخ محمد نبى تویسرکانى، صاحب لثالى الاخبار.
- آخوند ملا صالح کرمانى.
- میرزا حبیب الله کرمانى.
- سید محمد على خوانسارى فرزند، سید محمد صادق.
- سید محمود خوانسارى، برادر آیه الله العظمى سید ابوتراب.
- میرزا یوسف خوانسارى.
- میرزا مسیح چهار سوقى، فرزند صاحب روضات.
- میرزا مهدى چهار سوقى، فرزند صاحب روضات.
- شیخ محمد رضا اردکانى.
- شیخ محمد اردکانى شیدا.
- ملا محمد حسین عارفچه.
- سید على ساوجى اصفهانى، مقدس.
- ملا حسین ریزى.
- ملا محمد باقر قمشهاى.
- سید ابراهیم بهشتى، داراى اجازه اجتهاد از ایشان.
- میرزا محمد على شریف پاى قلعهاى.
- شیخ عبد الحسین تهرانى شیخ العراقین.
- میرزا محمد بن عبد الوهاب همدانى، امام الحرمین.
- شهید شیخ محمد تقى همدانى.
چهار شخصیت اخیر تنها اجازه نقل روایت از علامه تویسرکانى دریافت داشته اند.
تالیفات
- کشف الاسرارء در شرح شرایع الاسلام
این اثر مهم و سترگ در یازده جلد تدوین گشته و نسخه اصل آن در اختیار عالم فاضل جلیل دکتر سید احمد تویسرکانى قرار دارد.
- المقاصد العلیه، حاشیه بر قوانین الاصول.
- فصل الخطاب، در اصول فقه.
- رساله عملیه.
- حاشیه بر جامع عباسى.
- الشهاب الثاقب، در رد بر حاج کریم خان کرمانى.
- قارعه القوارع، در رد بر ادله رکن رابع.
- نجاه المومنین، در اصول دین و اخلاق.
وى این کتاب را در سال ۱۲۷۸ ق به نام فرزندش محمد نگاشته و نسخه هاى بسیارى از آن در کتاب خانه هاى مختلف وجود دارد؛ از جمله نسخه کتاب خانه جناب دکتر سید احمد تویسرکانى که بر اساس آن این کتاب تصحیح و تحقیق و عرضه مى گردد.
وفات
وفات آن مرحوم در سال ۱۲۸۶ ق در ایام گرانى اصفهان که سال بعد سختتر شد، رخ داد، بدن مطهرش در تخت فولاد اصفهان در داخل بقعه علامه آقا حسین خوانسارى در پایین پاى عالم زاهد آخوند ملا محمد باقر فشارکى مدفون گردید و به نوشته صاحب روضات، از براى آن مرحوم لحد آماده ساخته پیدا شد. وى در روضات الجنات مىنویسد:
وتوقى (قدس سره) فى الیوم الثامن و العشرین من صفر سنه ختمه کتابنا هذا… و حمل نعشه الشریف على الا کتاف و الاجیاد الى مقبره تخت فولاد، فدفن هناک فى جهه القبله من مرقدى المحققین الخوانساریین من غیر معونه اعمال المعاول فى مقابله ذینک القبرین، لما وجد هنالک من الحفیره المعده لد فن من شاء التمسک بذلک الذیل، و الانصاف ان هذا المتفق له من جمیل الکرامه و عظیم النبل.
سنگ نوشته مزار مطهر آخوند حاج ملا حسینعلى چنین است:
هو الحى الذى لایموت، هذا مرقد العالم الفاضل الکامل المولى الجلیل و المقتدى النبیل، صاحب الکلمات الفاخره و الکرامات الظاهره، حاوى الفروع و الاصول، جامع المعقول و المنقول، فخر العلماء و المجتهدین، عمده العلماء العالمین، ظهیر الاسلام ونائب الامام، الاقا حاج ملا حسینعلى التویسرکانى و العشرین من شهر صفر سنه ست و ثمانین و ماثتین بعد الالف من الهجره النبویه ۱۲۸۶٫
میرزا محمد همدانى (امام الحرمین) در وفات این فقیه بزرگ اشعارى سروده است که ماده تاریخ آن چنین است :
| فقضى نحبه و صار الیها | ودعاه الیه ارخ غفور |
