از فقها و پیشوایان مذهبی مشهد و مؤلف چند اثر علمی . در ۱۲۲۴ در بروجرد زاده شد. پدرش میرزا محمّد نام داشت . پس از فراگرفتن مقدمات و دوره اولیه سطح ، در زمره شاگردان شیخ اسدالله بروجردی * معروف به «حجه الاسلام » (متوفی ۱۲۷۱) درآمد و فقه را در سطح بالا از او فراگرفت و اصول را از حاج سیدمحمد شفیع جاپلقی (متوفی ۱۲۸۰) آموخت (اعتمادالسلطنه ، ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ، ج ۲، ص ۶۸۷ـ۶۸۸؛ همو، ۱۳۶۳ ش ، ص ۱۹۴؛ آقابزرگ طهرانی ، ۱۴۰۴، جزء ۲، قسم ۲، ص ۷۲۳).
در هفده سالگی به نجف رفت و در زمره شاگردان شیخ محمدحسن صاحب جواهر (متوفی ۱۲۶۶) درآمد و چون بر المختصرالنافع شرحی نوشت که استادش آن را پسندید، از شیخ محمدحسن تصدیق اجتهاد گرفت (بامداد، ج ۵، ص ۲۴۷). بروجردی در نجف و سپس در کربلا به تدریس پرداخت ، تا آنکه به درخواست بزرگان مشهد در ۱۲۵۸ به قصد تدریس و ارشاد به آن شهر رفت و مورد توجه قرار گرفت ؛ و چون ساکن محله بالاخیابان مشهد بود به «بالاخیابانی » معروف شد.
در ۱۲۶۶، پس از سرکوب شدن محمدحسن خان سالار و فرونشستن آشوب مشهد، میرزاتقی خان امیرکبیر، بروجردی را به نیابت تولیت آستان قدس منصوب کرد. وی حدود یک سال آن منصب را برعهده داشت و تا حدودی موفق به اصلاح امور شد تا در ۱۲۶۷، میرزاعبدالباقی گیلانی به جای او این سمت را برعهده گرفت (اعتمادالسلطنه ، ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ، ج ۲، ص ۶۸۸؛ همو، ۱۳۶۳ ش ، همانجا؛ بامداد، ج ۲، ص ۲۳۷، ۲۹۲، ج ۵، ص ۲۴۷).
بروجردی در ۱۳۰۹ در ۸۵ سالگی درگذشت و در رواق دارالسیاده حرم رضوی به خاک سپرده شد (بامداد، ج ۵، ص ۲۴۷)
آثار او عبارت اند از :
شرح مختصرالنافع ؛
جوامع الکلام فی شرح قواعدالاحکام ، که در ۱۲۷۴ آن را تألیف کرده و به گفته آقابزرگ طهرانی (۱۴۰۳، ج ۵، ص ۲۵۲) کتاب بزرگی است و نسخه آن به خط خودش در کتابخانه ملک تهران موجود است . در تعلیقات کرام البرره (قسم ۲، تعلیقه شماره ۱۳۲۰) کتابی با همین نام در چند مجلّد به عبدالرحیم بروجردی (متوفی ۱۲۷۷) نسبت داده شده است که ظاهراً اشتباه است و همین کتاب محمدرحیم بروجردی است ( رجوع کنید به آستان قدس رضوی . کتابخانه مرکزی ، ص ۱۷۵)؛
الهدیه الرضویه ، که برگزیده ای از کتابهای مزار و در آداب زیارت امام رضا علیه السلام است . این کتاب با عنوان التحفه الرضویه نیز شناسانده شده و آقابزرگ طهرانی (همان ، ج ۲۵، ص ۲۰۸) احتمال می دهد که مؤلّف بعد از اتمام کتاب نام آن را تغییر داده است .
بروجردی کتابخانه بزرگی داشته که با نسخه های آثار و دست نوشته های او به کتابخانه حاج حسین آقا ملک انتقال یافته است (همان ، ج ۵، ص ۲۵۲).
فرزندان
دو پسر او، شیخ حسن و شیخ عبدالحسین ، هم از روحانیان مشهد بوده اند (همو، ۱۴۰۴، جزء ۱، قسم ۲، ص ۷۲۳). اعقاب او لقب «رحیمی » را برای خود برگزیده اند. در یادداشتهای قزوینی (ج ۸، ص ۲۶۴) شرح حال این بروجردی اشتباهاً برای عبدالرحیم بروجردی ، عالم نامبردار تهران در قرن سیزدهم ، ثبت شده است (محبوبی اردکانی ، ص ۷۴۹).
منابع :
(۱) آستان قدس رضوی . کتابخانه مرکزی ، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ، تألیف محمد آصف فکرت ، مشهد ۱۳۶۹ ش ؛
(۲) محمد محسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۳) همو، طبقات اعلام الشیعه ، جزء ۱: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، جزء ۲، الکرام البرره ، مشهد ۱۴۰۴؛
(۴) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه ، المآثر والا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۵) همو، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ؛
(۶) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری ، تهران ۱۳۵۷ ش ؛
(۷) محمد قزوینی ، یادداشتهای قزوینی ، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ ش ؛
(۸) حسین محبوبی اردکانی ، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثر و الا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج ۲، تهران ۱۳۶۸ ش
دانشنامه جهان اسلام نویسنده جلد۳
