س ۳۷۴– معناى این مطلب که در روایات آمده است (برزخ مخصوص مؤ من محض و کافر محض است ) چیست ؟
ج – در ادامه این عبارت نیز آمده است :(و الباقون یلهى عنهم ). و از بقیه دست بر مى دارند.
این مطلب مخصوص سوال قبر است ، ولى برزخ به نص قرآن براى همه وجود دارد.
چنانکه سوال قبر نیز به صورت مختصر است ، یعنى تا روح مهیا مى شود، از او سوال مى شود، بعد درى از بهشت به روى او باز مى شود و یاتیه روحها و ریحانها (و یا درى از جهنم به رویش گشوده مى گردد) و (یاءتیه نارها و لهبها)
س ۳۷۵– در روایات آمده است که برزخ تنها براى من محض الکفر محضا و محض الایمان محضا است و براى دیگران نیست .
ج – این یک دسته از روایات است ، ولى دسته دیگر از روایات عمومیت دارد.
س ۳۷۶– محض الایمان محضا و محض الکفر محضا یعنى چه ؟
ج – یعنى مؤ من به تمام معنى الکلمه و کافر به تمام معنى .
س ۳۷۷– در این صورت (محض الایمان محضا) تنها در شخص واحد منحصر خواهد بود.
ج – در کفر زیاد است .
س ۳۷۸– آیا این دسته از روایات قابل قبول است ؟
ج – نمى توانیم رد کنیم ، زیرا دلیلى بر انکار آن ها نداریم .
س ۳۷۹– آیا از آیات برزخ مانند و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون (مؤ منون : ۱۰۰): (و از پشت سر آنان تا روزى که برانگیخته مى شوند (قیامت ) حایلى (برزخ ) خواهد بود.) عمومیت استفاده مى شود؟
ج – بله .
س ۳۸۰– روایات تلقین را چه کنیم که خطاب به میت گفته مى شود:
(اذا اتاک الملکان …)وقتى دو فرشته به سراغ تو آمدند…
ج – اینها نیز از روایاتى است که عموم پرسش و پاسخ قبر از آن استفاده مى شود.
س ۳۸۱– آیا برخى روایات برزخ که مى فرماید و الباقون یلهى عنهم (از دیگران دست بر مى دارند) و برزخ را از غیر محض الایمان محضا و محض الکفر محضا نفى مى کند، با عمومیت قرآن منافات دارد؟
ج – و الباقون یلهى عنهم . مى رساند که آنها هم برزخ دارند، ولى سوال قبر خصوصى است و فقط از محض الایمان محضا و محض الکفر محضا پرس و جو مى شود، بنابراین با آیات قرآن (که عمومیت برزخ را براى همه اثبات مى کنند) منافات ندارد.
شهداء نیز عالم برزخ دارند
س ۳۸۲– آیا شهداء عالم برزخ دارند؟ و اگر ندارند چرا درباره حضرت جعفر طیار و ابوالفضل العباس علیه السلام ، در روایت آمده است :
(له جناحان یطیر بهما فى الجنه ) دو بال دارد که به وسیله آنها در بهشت به پرواز در مى آید.
ج – شهدا نیز برزخ دارند، و مقصود از بهشت در روایت شاید همان برزخ آنها باشد.
تفاوت نظام عالم برزخ با نظام دنیا
س ۳۸۳– آیا نظام عالم برزخ با نظام این عالم فرق دارد؟
ج – نظام عالم آخرت یقینا با نظام این عالم فرق مى کند. مثلا انسان در دنیا پس از غذا خوردن سیر مى شود و گنجایش خوردن چیز دیگر را ندارد و اگر بخورد مى ترکد، ولى در آن جهان هر قدر بخورد، سیر نمى شود، و لذت هاى دیگر از قبیل جماع و غیره نیز به این صورت است . و نظام عالم برزخ نیز اجمالا با نظام این عالم فرق دارد.
چگونگى فشار قبر
س ۳۸۴– فشار قبر چگونه است ؟ آیا واقعا دیوارهاى قبر به هم آمده و به مرده فشار مى دهد؟
ج – براى روح که از بدن مفارقت نموده تمثل مى شود که گویا قبر، او را فشار مى دهد، نه اینکه حقیقتا قبر جسد را فشار دهد. چنانکه امور دیگر که بنابر روایات در قبر رخ مى دهد از قبیل نشستن در قبر، و خوردن سر مرده به سنگ لحد و غیره ، همگى تمثل است .
شیخ بوعلى سینا و برزخ
س ۳۸۵– آیا شیخ بوعلى سینا منکر برزخ بوده است ؟
ج – ایشان با استدلال به اینکه محسوسات جزئى هستند، و قوام جزئى به ماده است ، خیال و قوه متخیله را مانند محسوساتى که به به حواس مادى درک مى شوند، مى داند؛ لیکن مرحوم آخوند ملا صدرا آنها را مجرد از ماده ، ولى واجد آثار ماده مى داند.
بوعلى راجع به معاد و خصوصیات قیامت نیز مى گوید: برهان از اثبات آنها قاصر است ؛ ولى چون صادق مصدق گفته ، و صدق او نیز با برهان ثابت شده ، لذا باید پذیرفت .
چگونگى رسیدن ثواب ها به انسان در عالم برزخ
س ۳۸۶– اگر عالم برزخ تدریج بردار نیست ، چگونه ثواب براى انسان به تدریج مى رسد و چگونه انسان علم تدریجى به ثواب پیدا مى کند؟
ج – این طور نیست که خود علم هم تدریجى باشد، بلکه علم به امر تدریجى است . (علم به تدریج ) است ، نه (علم تدریجى ).
استکمال نفوس در عالم برزخ
س ۳۸۷– آیا نفوس در برزخ استکمال پیدا مى کنند؟
ج – اگر استکمال در برزخ فرض شود، هر چه انسان در ماده کسب کرده ک همان مرتبه از کمال را دارا است ، مگر اینکه تخم محبت و معرفت را در وجودش بکارد که نهالش در برزخ ظهور مى کند.بنابراین ، اگر در دنیا بذر تکامل را کاشته باشد، در عالم برزخ پرورش مى یابد. مانند اینکه اگر سنت حسنه و یا بناى خیرى در دنیا بنیان نهاده باشد، ثوابش به روح او عاید مى گردد.
درمحضر علامه طباطبایی//محمدحسین رخشاد