س ۵۹۹– آیا اعیان در مرتبه علم حق ، وجوداتشان اجمالى ، و ماهیاتشان تفصیلى است ؟
ج – از راه بسیط الحقیقه ، کمالات وجودات در واجب به نحو اعلى و اتم و بدون تمیز و بى آنکه موجب کثرت گردد، موجود است ، بنابراین واجب در مقام ذات هم علم اجمالى به کمالات موجودات دارد و هم علم تفصیلى ، زیرا مقام تفصیلى غیر این نیست که شى ء تماما نزد عالم حاضر باشد.
این در وجود، و اما در ماهیت از این راه مى توان اثبات کرد که علم به علت مستلزم علم به معلول است ، و علم به علت ماهیات مستلزم علم به نفس ماهیت است ، زیرا ماهیات معلول عقولند، و علل عالیه آنچه دارند و نیز خودشان معلول و معلوم واجب تعالى هستند. و هذا علم فى مرتبه الفعل ، لافى مرتبه بالذات (و این علم در مرتبه فعل است ، نه در مرتبه ذات ).
س ۶۰۰– آیا مى توان گفت : علم به علت مستلزم علم به معلول است ، بنابراین علم واجب به عقول و علل عالیه که خود علل ماهیاتند، مستلزم علم به ماهیات است ؟
ج – علم به ماهیات با علم حصولى تناسب دارد. صورتى که (لایترتب علیها الاثر)، (که اثرى بر آن مترتب نمى گردد) که در مورد واجب فرض نمى شود، مگر این که آن را به علم حضورى برگردانیم . مشائین مى گویند: خداوند علم عنایى به اشیا دارد، و صورت علمى به شیى ء علت صورت عینى شیى ء است .
قضیه موجبه سالبه المحمول
س ۶۰۱– آیا حضرت عالى قضیه موجبه سالبه المحمول را قبول دارید؟
ج – موجبه سالبه المحمول را ما نفهمیدیم ، چگونه مى شود با اینکه در مرحله محمول نسبتى باشد که حکم است ، دوباره محمول با موضوع حکم ایجابى یا سلبى داشته باشد. و اساسا درست نیست که یک قضیه داراى دو سلب ، با یک سلب و یک ایجاب باشد.
درمحضرعلامه طباطبایی//محمدحسین رخشاد